حفظ اندیشه امام خمینی از تحریف

حفظ اندیشه امام خمینی از تحریف

دکتر علی مطهری

ضرورت تبیین و بازخوانی اندیشه  امام خمینی(ره) در ابعاد گوناگون فقهی، فلسفی، عرفانی، اجتماعی و سیاسی و حفظ آن از تحریف، امری بدیهی است. شخصیت این بزرگوار دارای چنان جامعیتی است که پرداختن به بعدی از ابعاد بدون در نظر گرفتن ابعاد و اضلاع دیگر آن، می تواند به تحریف اندیشه و شخصیت آن فرزانه کم نظیر در تاریخ اسلام منتهی شود، و این غیر از تحریفی است که توسط مخالفان فکری سیاسی وی و یا معاندان و مغرضان صورت می پذیرد.

گاه تحریف در اثر بدفهمی انجام می شود؛ یعنی جغرافیای سخن امام ـ عمداً یا سهواً ـ مورد تغافل یا غفلت قرار می گیرد، در حالی که شرایط زمانی و مکانی صدور یک بیانیه یا ایراد یک سخن، از عوامل مهم درک و دریافت درست آن بیانیه یا سخن است. به عنوان مثال، امام خمینی(ره) در ماههای نخستین پیروزی انقلاب اسلامی در جمع مدیران و کارکنان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران سخنان شدیداللحنی درباره موسیقی بیان فرمودند. طبیعی است که موسیقی مورد مخالفت امام در آن سخنرانی، موسیقی جاری در فضای مسموم قبل از انقلاب در رادیو و تلویزیون و کانونهای ضد فرهنگی آن دوران بوده است؛ چه این که معظم له به حلّیت موسیقی در فضای فرهنگی جدید با محتوا و کلام جدید فتوا دادند و خود در جلسه ای که سرود «شهید مطهر» به طور زنده و با آلات موسیقی گوناگون اجرا گردید، حضور یافتند. بنابراین درک شرایط زمانی و مکانی صدور فتوا، موجب می شود شائبه تناقض در فتوا از بین برود و احیاناً فلسفه حکم و فتوا نیز روشن گردد.

نوعی دیگر از تحریف، تقطیع سخن امام(ره) و عدم توجه به قبل و بعد آن است. این نوع تحریف، شبیه برخورد تقطیعی با کلام وحی است که در آن «لا تقربوا الصلوة» اخذ و «أنتم سکاری» حذف می شود. سخن و نوشته امام(ره) باید به دور از هرگونه اعمال سلیقه و برخورد گزینشی مورد تحلیل واقع شود تا در پرتو این جامع نگری، روح و جان اندیشه معظم له کشف گردد. این نوع تحریف متأسفانه به سبب وجود گرایشها و علایق سیاسی متعدد که مدعی تطابق گرایش خود با راه امام هستند، رواج بیشتری نسبت به انواع دیگر تحریف دارد. به عنوان نمونه، گرایش اصلاح طلبی و اصول گرایی هرکدام بخشی از اندیشه های سیاسی امام را که همگونی بیشتری با مواضع آنها دارد مطرح می سازند و بخش دیگر را که با مواضع آنها سازگار نیست مسکوت می گذارند. تفکر سیاسی امام همچون اندیشه آن بزرگوار در حوزه های دیگر، یک تفکر جامع و منسجم و یک کل تجزیه ناپذیر است و نمی توان با این تفکر برخورد گزینشی نمود، یعنی پاره ای از آن را برگرفت و پاره ای دیگر را وانهاد و در عین حال ادعای حمایت از راه امام را هم داشت.

نکته دیگر در بحث تحریف اندیشه امام خمینی این است که اندیشه سیاسی ایشان علاوه بر ریشه اسلامی آن، تبلور خواست و اراده جمعی ملت مقاوم و نستوه ایران است؛ ملتی که آرمانهای خود اعم از استقلال، آزادی، عدالت، حاکمیت قانون و... را در سایه برقراری نظام اسلامی و در زیر پرچم قرآن طلب می کند. از این رو، اگر آرمانهای مورد مطالبه ملت، فارغ از حاکمیت اسلام و قرآن مورد توجه قرار گیرد و به اصطلاح با نگاه سکولاریستی به این آرمانها امعان نظر شود، نوعی تحریف معنوی نسبت به اندیشه امام خمینی صورت گرفته است. تأکید و حساسیت فوق العاده امام در زمینه اسلامی بودن انقلاب و نهادها و ارکان برخاسته از بطن آن، جای کمترین شک و تردیدی باقی نمی گذارد که ادعای حمایت از راه امام با ترویج اندیشه سکولاریسم و نگاه تک بعدی به دین، در تباین آشکار است.

از سوی دیگر، کسانی با نفی ابتنای شالوده نظام بر خواست مردم و به عبارت دیگر با نفی عنصر «جمهوری» یا مردم سالاری و یا کم رنگ نشان دادن این عنصر در نظام جمهوری اسلامی، در صدد مصادره اندیشه امام(ره) به نفع خود هستند، که این نیز نوعی تحریف اندیشه امام محسوب می شود. امام خمینی از همان اوان شکل گیری نهضت در پانزده خرداد سال 1342 تا آخرین روزهای عمر شریف خود، بر نقش محوری مردم در پیروزی و تداوم نهضت اسلامی تأکید کرده اند و بارزترین جلوه این مردم سالاری در اندیشه ایشان، همه پرسی در باب نوع نظام برخاسته از انقلاب اسلامی بود که در دهم فروردین سال 1358 شمسی یعنی کمتر از 50 روز پس از پیروزی انقلاب انجام گرفت. به بیان دیگر نظام اسلامی بدون مقبولیت مردمی قابل تحقق نیست، همچنان که این واقعیت در پذیرش حکومت از طرف امیرالمؤمنین علی علیه السلام که اقبال مردم را اتمام حجت بر خود تلقی کرد و حکومت را پذیرفت، هویداست. بنابراین همچنان که عنصر «اسلامی» در اندیشه سیاسی امام از برجستگی خاصی برخوردار است، عنصر «جمهوری» نیز واجد اهمیت و شأن والایی است و کم بها دادن به هریک از این دو عنصر، تحریف اندیشه امام به شمار می آید.

مقابله با تحریف اندیشه امام خمینی راهکارهای ویژه ای را می طلبد، از جمله تبیین و واکاوی دقیق آثار مکتوب و شفاهی ایشان و پرهیز از برخورد گزینشی با این آثار و نیز تأکید بر عناصر برجسته و شاخص اندیشه معظم له که روح حاکم بر این اندیشه اصیل را آشکار می سازد.

در خاتمه باید این نکته را یادآور شد که حضور و تداوم اندیشه امام تنها به بازخوانی آن نیست، بلکه بیشتر به تحقق عینی و عملی این اندیشه در ارکان نظام حکومتی ما و شئون مختلف حیات فردی و اجتماعی امت اسلام است. 

منبع: ویژه نامه همایش حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام، ص 135.