روایت شناسنامه

آن زمان شناسنامه نبود.^[1] نام نوزاد را روی کاغذی یا پشت جلد یک کتاب و غالباً در پشت جلد قرآن کریم می‏ نوشتند. نام روح ‏الله در زیر نام نورالدین در پشت جلد چرمی یک قرآن خطی نقش بست. وقتی ثبت احوال شناسنامه داد مأموران ثبت به گمان آنکه می‏توان تاریخ زندگی را نیز علی‏ الحساب ثبت کرد، علی‏ الحساب نوشتند: 1279 شمسی. روز و ماه را هم ننوشتند و شاید هم این گونه نبوده است و مأموران ثبت از سر لطف دو سال بزرگتر نوشتند تا سربازگیران شاه به سراغش نیایند.^[2] او تنها کسی نبود که تولدش را شناسنامه راست نمی‏ گفت. بسیاری دیگر یا رشوه می ‏دادند یا با مأمور ثبت آشنایی داشتند لذا بعضی از شناسنامه‏ ها بزرگتر از صاحب شناسنامه است. اما چرا شناسنامه آقا‏روح ‏الله تاریخ دیگری را نشان می‏ دهد؟ آن زمان که شناسنامه گرفت، سال در 1304 بود و برادرش که همه چیز را به دقت یاد داشت می‏ کرد، گفت: 1305 ^[3] و نام مأمور ثبت را گفت: جعفری‏ نژاد در گلپایگان که البته درست است. اما شناسنامه ‏ای را که جمهوری اسلامی بدو داد علی‏ اکبر رحمانی رئیس کل ثبت احوال از تهران بجای کارمندی که شاید دوست داشته این افتخار نصیب او گردد امضا کرد و این معنایش آن است که اگر تاریخ زندگی ‏اش را به سیاق وقایع‏ نگاران بنویسند هرچه بنویسند چندان فرقی نخواهد داشت، چنانکه در شناسنامه هر تاریخی که نوشتند، تاریخی را که او رقم زد تغییر نداد. حتی سربازی نرفتنش در گرو بزرگی و کوچکی شناسنامه نبود زیرا مجتهدها را قانون از خدمت معاف می‏ کرد.

 نام خانوادگی 

نام خانوادگی از رسم دوران شناسنامه مانده است. قبل از آن بیشتر مردم با نام پدر شهره می‏ شدند یا نام مکانی که در آنجا متولد شده یا سکونت داشتند، به آنان نام‏ خانوادگی می‏ داد.^[4] بعضی بزرگان که تألیفات مهمی داشتند، نام تألیفشان بر آنان می‏ ماند^[5] و صاحب منصبان حکومتی القاب از شاه می ‏گرفتند.^[6] وقتی نام سید‏روح ‏الله در شناسنامه رفت، نام خانوادگی مصطفوی شد، شاید به آن جهت که نام پدر، مصطفی بود چنانکه آقا‏نورالدین لقب پدربزرگ را بر خود نهاد و هندی^[7] نام گرفت و آقا‏مرتضی برادر بزرگتر نام خانوادگی پسندیده را بیشتر پسندید و پسندیده^[8] شد و سید‏روح ‏الله که در سال تنظیم سند 23 ساله بود بی‏ گمان آگاهانه خود را به مصطفی منسوب کرد تا نام شهید را زنده بدارد زیرا چهار ماه و بیست و دو  روز از لبان پدر اذان شنیده بود، خطوط چهرۀ پدر را در هر لبخند بر ذهن زلالش حک می‏ کرد و گاه سینه‏ خیز خود را به سینۀ پدر می‏ کشاند ولبان بر لبهای هم بوسه می ‏داد. اما هنوز نمی ‏توانست بابا بگوید و جانم بشنود که پدر به قصد سفر، آخرین بوسه بر گونۀ پسر زد و بیرون شتافت و دیگر به خانه باز نیامد. چرا که خان و خان‏بازی بیداد کرده بود و آقا‏مصطفی که می‏ رفت تا ندای مظلومان خمین را به سایر بلاد بَرَد تا شاید گشایشی شود، در میانۀ راه اراک شهید و روح ‏الله در ابتدای راه حیات یتیم شد.