چاه
احکام چاه از دیدگاه امام خمینی (س)
ملاک احیا و مالکیت چاه و مقدار حریم آن از جمله احکام چاه است که در تحریرالوسیله بیان شده است.
مالکیت بر چاه
امام خمینی (س) در تحریرالوسیله می فرمایند: آب های چشمه ها و چاه ها و قنات هایی که کسی آن ها را در ملک خودش یا در زمین موات به قصد تملک آب آن ها حفر نموده، ملک حفر کننده آن ها می باشد مانند بقیّه املاک و برای کسی جایز نیست که آن ها را بگیرد و در آن ها تصرف نماید مگر آن که به اذن مالک باشد. البته به غیر از بعضی از تصرفاتی که بیان آن ها در کتاب طهارت گذشت.»(۱)
ملاک احیای چاه در زمین موات
«یحصل إحیاء البئر فی الموات؛ بأن یحفرها إلی أن یصل إلی الماء، فیملکها بذلک، وقبل ذلک یکون تحجیراً لا إحیاءً.»(۲) یعنی: احیای چاه در زمین موات به حفر نمودن آن تا اینکه به آب برسد، حاصل می شود، پس با این کار مالک آن می گردد و قبل از آن تحجیر است، نه احیا.
حریم چاه
چاه همانند چشمه و ... به دو معنی، حریم دارد. یک حریم به منظور ممکن شدن استفاده و تسهیل سازی انتفاع از آن است، در این باره در تحریرالوسیله آمده است: «حریم چاه مقداری است که برای کشیدن آب و استفاده از آن احتیاج دارد از جایی که کسی که آب از چاه می کشد می ایستد در صورتی که استفاده از چاه با دست باشد؛ و جای دولاب و تردّد چهارپا است در صورتی که استفاده از آن به وسیله این ها باشد؛ و جای ریختن آب و جایی که در آنجا جهت آب دادن گله یا زراعت از قبیل حوض و مانند آن آب جمع می شود؛ و جایی که گل و غیر آن در صورت احتیاج به بیرون آوردن ریخته می شود.»(۳)
و اما حریم به معنای دوم «آن مقداری است که کسی بدون اذن صاحب آن ها حق ندارد در کمتر از آن مقدار، چاه دیگری احداث نماید.»(۴) و «مقدار حریم در چاه چهل ذراع است در صورتی که حفر آن به جهت آب خوردن گله - از قبیل شتر و مانند آن - از آن چاه باشد. و شصت ذراع است در صورتی که به جهت زراعت و غیر آن باشد؛ پس اگر شخصی چاهی را در زمین موات احداث نماید، شخص دیگر حق ندارد بدون اذن صاحب آن، چاه دیگری در کنار آن، بلکه مادامی که فاصله بین آن ها چهل ذراع یا شصت و بیشتر - بنابر آنچه که به تفصیل گفته شد - نباشد احداث نماید.»(۵)
نقل و انتقال مالکیت چاه
آب چاهی که کسی آن را در ملک خودش یا در زمین موات به قصد تملک آب آن ها حفر نموده و ملک حفر کننده است «به نوافل شرعی - قهری باشند مانند ارث یا اختیاری باشند مانند بیع و صلح و هبه و غیر این ها - به غیر مالک منتقل می شوند.»(۶)
معیار حفر چاه در همسایگی همسایه
جماعتی از فقها ذکر کرده اند که برای هر یک از دو مالک همسایه هم، جایز است که در ملک خودش هر طور و در هرجا که بخواهد، تصرف نماید اگر چه مستلزم ضرر بر همسایه باشد، لیکن اطلاق آن اشکال دارد و احتیاط واجب|احتیاط (واجب) آن است که آنچه که سبب پیدا شدن فساد در ملک همسایه شود، جایز نباشد، بلکه خالی از قرب نمی باشد - مگر آن که در ترک آن حرج یا ضرری برای او باشد پس در چنین صورتی آن تصرف جایز است - مانند اینکه ... چاه فاضلاب یا مستراحی در نزدیکی چاه همسایه احداث کند که موجب فساد آب آن شود، بلکه و همچنین است اگر چاهی را در نزدیکی چاه او حفر نماید که موجب کم شدن آب چاه همسایه شود و این به جهت جذب چاه دومی از آب چاه اولی باشد و اما اگر از جهت این باشد که دومی عمق بیشتری دارد و در سمت مجرای آب قرار گرفته است که آب از رگه های زمین، قبل از آن که به چاه اول برسد به این چاه سرازیر می شود، ظاهراً مانعی ندارد و تشخیص این دو صورت به درک صاحبان حدس صائب از اهل خبره می باشد.»(۷)
(۱) موسوعة الإمام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۳۳، کتاب إحیاء الموات و المشترکات، مسألة ۲۴. و الآبار
(۲) موسوعة الإمام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۲۵، کتاب إحیاء الموات و المشترکات، تکملة، مسألة ۴. إحیاء البئر
(۳) موسوعة الإمام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۱۵، کتاب إحیاء الموات و المشترکات، مسألة ۷. و حریم البئر
(۴) موسوعة الإمام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۱۵، کتاب إحیاء الموات و المشترکات، مسألة ۸ من البئر
(۵) موسوعة الإمام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۱۵، کتاب إحیاء الموات و المشترکات، مسألة ۸ و هو فی البئر
(۶) موسوعة الإمام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۳۳، کتاب إحیاء الموات و المشترکات، مسألة ۲۴. و ینتقل الی غیره
(۷) موسوعة الإمام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۱۸، کتاب إحیاء الموات و المشترکات، مسألة ۱۶. کذا لو حفر بئرا
.
انتهای پیام /*