سوره حمد
دیدگاه امام خمینی (س) در رابطه با گستره معنایی سوره حمد
به اعتقاد امام خمینی (س) عمق و گستره معارف سوره حمد به اندازه ای است که تمام اسرار الهی و کتاب آسمانی در آن جای دارد؛ از این رو امام برای سوره حمد از چند جهت شمول و گستردگی قائل است:
۱- تطابق سوره حمد با عالم هستی|عوالم هستی: به باور امام خمینی، بسم الله در سوره حمد به تمام دایره وجود در دو قوس نزول و صعود اشاره دارد. اسم «الله» مقام احدیت قبض و بسط و «رحمن» مقام بسط ظهور است که در قوس نزول است و رحیم قبض و بطون است که در قوس صعود است و «الحمدلله» اشاره به عالم جبروت و ملکوت اعلی است که حقایق آنها حمد و محامد مطلق است؛ البته در «رب العالمین» رب به مناسبت تربیت و عالمین که مقام غیریت و سوائیت است، می تواند به عالم طبیعت باشد. و «مالک یوم الدین» به مقام وحدت و قهار|قهاریت و رجوع در دایره صعود اشاره دارد؛(۱) بر این اساس حقایق عالم در قوس نزول و صعود در «بسم الله» به صورت اجمال و در سوره حمد به صورت تفصیل است.(۲)
۲- مراتب سلوک: در سوره حمد به مراتب سلوک به صورت اجمالی اشاره شده است، به این بیان که استعاذه اشاره به ترک غیرحق و فرار از سلطنت شیطان است و از «الحمدلله» تا «رب العالمین» اشاره به توحید فعلی است و «مالک یوم الدین» اشاره به فنای تام و توحید ذاتی است و «ایاک نعبد» اشاره به حالت صحو و رجوع است.(۳) امام خمینی (س) در تطبیق این مراتب با اسفار اربعه بر این باور است که استعاذه، سفر از خلق به حق و خروج از ظلمت نفس است و «الحمدلله» تا «ربّ العالمین» سفر از حق بالحق فی الحق آغاز می شود و تا «مالک یوم الدین» این سفر به پایان می رسد. در «ایاک نعبد» سفر از حق به خلق به همراه صحو و بازگشت از فنا آغاز می شود و در «اهدنا صراط مستقیم» به پایان می رسد.(۴)
۳- مقاصد سوره حمد: به اعتقاد امام خمینی (س) این سوره مشتمل بر مهم ترین مقاصد الهی در قرآن کریم است؛ زیرا که اصل مقاصد قرآن، تکمیل معارف و تحصیل توحید و رابطه میان حق و خلق و چگونگی سلوک الی الله و کیفیت رجوع رقایق به حقایق و معرفی تجلیات الهی به صورت جمع و تفصیل و تعلیم عباد در عمل و عرفان است؛ از این رو این سوره فاتحة الکتاب، سوره حمد|ام الکتاب و صورت اجمالی از مقاصد قرآن است.(۵) به اعتقاد ایشان، سوره حمد از آغاز سوره تا «یوم الدین» درباره حمد و تعظیم خداوند است و «ایاک نعبد و ایاک نستعین» وجه مشترکی میان حق و عبد است و با درخواست عبادت و استعانت به پایان می رسد و «اهدنا صراط المستقیم» تا آخر سوره درباره عبد است.(۶)
(۱) خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۲۹۷-۲۹۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸. تمام دایره
(۲) خمینی، روح الله، شرح دعاء السحر، ص۸۹-۸۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶. النزول و الصعود
(۳) خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۲۹۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸. فرار از سلطنت
(۴) خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۲۹۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸. صحو
(۵) خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۲۹۸-۲۹۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸. عمده مقاصد الهیه
(۶) خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۲۱۶-۲۱۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸ حمدنی عبدی؛ خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۴، ص۶۱۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
.
انتهای پیام /*