ازدواج و فرزندان امام خمینی (س)

مقدمه

بخش اول: همسر

بخش دوم: فرزندان امام خمینی (س): سیدمصطفی، سیدعلی، صدیقه، فریده، زهرا (فهیمه)، سعیده، سیداحمد، لطیفه

مقدمه

امام خمینی (س) در سال ۱۳۰۸ ه. ش با خانم خدیجه ثقفی ملقب به قدس ایران ازدواج کرد. عقد آنان در ماه مبارک رمضان، در شاه عبدالعظیم منعقد گردید. همسر امام خمینی (س) دختر آیت‏ الله میرزا محمد ثقفی صاحب تفسیر روان جاوید، از علمای متجدد تهران و از شاگردان مرحوم آیت الله العظمی حائری یزدی بود. ایشان از نعمت هوش و استعداد ذاتی، حافظه ای فوق العاده، پشتکار و علاقه وافری به تحصیل دانش برخوردار بود و تحصیلات کلاسیک علوم جدید را در دبیرستان های تازه تأسیس در آن دوره کسب کرده بود و زبان فرانسه را به خوبی در مدرسه و زبان عربی را نزد حضرت امام آموخته بود. بر شعر و ادب فارسی، مانند غزلیات حافظ و سعدی یا کتاب بوستان و گلستان سعدی و کلیله و دمنه و دیگر کتب ادبی تسلط داشت.

حاج سیدمحمد صادق لواسانی، دوست مشترک آیت الله ثقفی و امام خمینی (س) مسبب آشنایی این دو خانواده بود. همسر امام خود می فرماید: آقای لواسانی ایشان را به امام معرفی می کند و خود مأموریت خواستگاری از این خانواده را بر عهده می گیرد، اما پاسخ دختر مورد نظر «نه» است. او از قم بدش می آمد و زندگی با طلبه را نمی پسندید؛ به هر حال ۱۰ ماه طول می کشد تا خانم جواب مثبت دهند. پنج بار خواستگاری انجام می شود. او می گوید: «حین همین جلسات که آقای لواسانی می آیند و می روند، ایشان خواب می بیند: وارد اتاقی می شود که سه سید نورانی نشسته بودند. یک پیرزنی آمد و من از او پرسیدم که اینها چه کسانی هستند؟ او گفت: آن وسطی پیامبر اکرم (ص) است و آنکه سمت راست نشسته امیرالمؤمنین (ع) است و سمت چپی امام حسن (ع) است، اما تو که از اینها بدت می آید! من پاسخ دادم که از اینها بدم نمی آید، اینها ائمه من هستند. چرا باید بدم بیاید؟ خیلی هم دوستشان دارم. پیرزن بار دیگر اصرار کرد که نه، تو از اینها بدت می آید!» خواب را برای مادربزرگ نقل می کنند. او به ایشان گفت که چون این سید [امام] را رد می کنی، این خواب را دیده ای. در نهایت با توجه به این خواب و نظر مثبت پدر، جواب مثبت می دهد و ازدواجی پر برکت میان آن دو شخصیت ویژه که حقیقتاً هم کفو و هم تراز یکدیگر بودند در ماه مبارک رمضان، در شاه عبدالعظیم منعقد می گردد.

امام خمینی (س)، به شدت به همسر خود علاقه مند بودند و او را مورد تکریم قرار می دادند و همواره به فرزندان و خانواده خود احترام به مادر را توصیه می کردند و برخلاف رسم آن زمان در امور منزل به همسرشان کمک می کردند. همسر امام می گوید: امام (س) همیشه احترام مرا داشتند. هیچ وقت با تندی صحبت نمی کردند. اگر لباس و حتی چای می خواستند، می گفتند: ممکن است بگویید فلان لباس را بیاورند؟ گاهی اوقات هم خودشان چای می ریختند. در اوج عصبانیت، هرگز بی احترامی و اسائه آداب نمی کردند. همیشه در اتاق، جای بهتر را به من تعارف می کردند. تا من نمی آمدم سر سفره، خوردن غذا را شروع نمی کردند. به بچه ها هم می گفتند صبر کنید تا خانم بیاید. ولی این طور نبود که بگویم زندگی مرا با رفاه اداره می کردند. طلبه بودند و نمی خواستند دست، پیش این و آن دراز کنند، همچنان که پدرم نمی خواست. دلشان می خواست با همان بودجه کمی که داشتند، زندگی کنند، ولی احترام مرا نگه می داشتند و حتی حاضر نبودند که من در خانه کار بکنم. همیشه به من می گفتند: جارو نکن. اگر می خواستم لب حوض روسری بچه را بشویم، می آمدند و می گفتند: بلند شو، تو نباید بشویی. من پشت سر ایشان اتاق را جارو می کردم و وقتی منزل نبودند، لباس بچه ها را می شستم.

امام خمینی (س) تنها یک بار ازدواج کرده و از همسر خود دارای هشت فرزند شده است.

همسر

همسر امام خمینی (س) خدیجه ثقفی معروف به «قدس ایران»، دختر میرزامحمد ثقفی تهرانی، در سال ۱۲۹۲، در تهران زاده شد. وی استعدادی ذاتی و حافظه ای نیرومند داشت و به تحصیل دانش علاقه مند بود. امام خمینی (س) به وی علاقه داشت و به او احترام می گذاشت. او افزون بر امور جاری خانه و تربیت فرزندان، همراه امام خمینی (س) در دشواری های دوران مبارزه و تبعید حرکت کرد. ثقفی در ماه های پایانی زندگی بیمار شد و در اول فروردین ۱۳۸۸ درگذشت و در حرم امام خمینی (س)، نزدیک قبر ایشان به خاک سپرده شد.

بخش دوم: فرزندان امام خمینی (س)

سیدمصطفی

سیدمصطفی نخستین فرزند امام خمینی (س) در ۲۱رجب ۱۳۴۹ق/ آذر ۱۳۰۹ش زاده شد. از پانزده سالگی وارد حوزه علمیه شد. پس از پایان سطح، در درس خارج پدر، سیدحسین بروجردی و سیدمحمد داماد شرکت کرد و در ۲۷سالگی به درجه اجتهاد رسید در ۲۴سالگی با معصومه حائری، دختر مرتضی حائری یزدی فرزند استادِ امام خمینی (س) ازدواج کرد که دستاورد آن سه فرزند به نام های سیدحسین، محبوبه و مریم بود. محبوبه در کودکی بر اثر مننژیت درگذشت. وی فرزند چهارمی هم داشت که در حمله نیروهای ویژه رژیم پهلوی به خانه امام خمینی (س) سقط شد و از میان رفت سیدمصطفی از آغاز نهضت اسلامی در مبارزه علیه رژیم پهلوی شرکت داشت و در این راه زندانی و تبعید شد. در دوره تبعید در نجف، افزون بر همراهی با پدر در امر مبارزه، به تدریس خارج فقه و اصول و تألیف مشغول بود. وی در اول آبان ۱۳۵۶ به طرزی مشکوک از دنیا رفت و در حرم امیرالمؤمنین علی (ع) دفن شد.

سیدحسین، فرزند سیدمصطفی در مرداد ۱۳۳۷ در قم زاده شد. درس های جدید را تا سال نهم در قم و نجف ادامه داد؛ سپس در حوزه نجف مشغول تحصیل شد. پس از بازگشت به ایران نیز به درس ادامه داد. وی با معصومه خائفی ازدواج کرد که دستاورد آن سه فرزند پسر به نام های سیدمحمد، سیدعلی و سیدمهدی و یک دختر به نام مریم است. مریم با محمد نخجوان پور ازدواج کرده است امام خمینی (س) در نامه ای که ۲۴ اردیبهشت ۱۳۶۰ خطاب به وی با تعبیر «پسرم، حسین خمینی» نوشته است، با توجه دادن به خطرهای جوانی از وی همانند دیگر بستگان خود خواسته است که در کوران ها و اختلاف های سیاسی وارد نشود و در تحصیل علوم اسلامی و تهذیب نفس کوشش کند و افزون بر پند پدرانه، به وی دستور شرعی داده است که وارد بازی های سیاسی نگردد و از آنها دوری کند و برای ادامه تحصیل به حوزه قم برگردد.

سیدعلی

دومین فرزند امام خمینی (س) سیدعلی نام داشت که در سال ۱۳۱۲ به دنیا آمد و در سه سالگی به نوعی بیماری نخاع مبتلا شد و درگذشت و به همین دلیل امام خمینی (س) نام او را در زندگی نامه خودنوشت خویش نیاورده است.

صدیقه

وی در تیر ۱۳۱۵ در قم به دنیا آمد و در سال ۱۳۳۰ با شهاب الدین اشراقی ، فرزند محمدتقی اشراقی از خطبای معروف قم، ازدواج کرد. اشراقی از فضلای حوزه و معتمد و وکیل تام الاختیار امام خمینی (س) پس از تبعید به عراق بود، و از همراهان و مبارزان پیش از انقلاب اسلامی به شمار می آمد. وی در سال ۱۳۶۰ بر اثر سکته مغزی از دنیا رفت و در حرم فاطمه معصومه(س) به خاک سپرده شد.

صدیقه و اشراقی دارای چهار فرزند دختر و سه فرزند پسر هستند. نفیسه، با سیدکاظم روحانی فرزند سیدمحمدصادق روحانی ازدواج کرد و دختر او سیّده زهرا با عماد هاشمی نوه اکبر هاشمی رفسنجانی ازدواج کرده است. زهرا زاده ۱۳۴۲ با سیدمحمدرضا خاتمی فرزند سیدروح الله خاتمی ازدواج کرد که دستاورد آن دو فرزند به نام های سیده فاطمه و سیدعلیرضا است. سیده فاطمه با سیدعلیرضا خرازی ازدواج کرده است نعیمه اشراقی نیز با سیدمحمدحسن طاهری، فرزند سیدجلال الدین طاهری اصفهانی، ازدواج کرد و سه فرزند به نام های سیده نعیما، سیدمحمود و سیدحسین دارد علی اشراقی، فرزند دیگر وی و زاده ۱۳۴۵ با بهاره علوی ازدواج کرد و دو فرزند به نام های یاسمن و ملیکا دارد عاطفه اشراقی، با سیف الدین احمدی مقیم لندن ازدواج کرد و سه فرزند به نام های آتنا، یوسف و یاسین دارد. محمدتقی اشراقی، زاده ۱۳۵۴ با الهام قنبری ازدواج کرد و فرزند وی شهاب نام دارد هفتمین فرزند این خانواده، مرتضی، زاده ۱۳۵۶ است. وی در سال ۱۳۷۴ وارد حوزه علمیه قم شد و به تحصیل خارج فقه و اصول اشتغال دارد. وی با فاطمه سادات موسوی ازدواج کرده است.

فریده

فریده در سال ۱۳۱۷ در قم به دنیا آمد در سال ۱۳۳۲ با محمدحسن اعرابی، متولد ۱۳۰۳ فرزند محمدجواد مجتهد قمی ـ از علما و عرفای زمان خود ـ ازدواج کرد. اعرابی در نهضت امام خمینی (س) نقش داشت و مسئول امور مالی ایشان در قم در دوره تبعید بود او در ۳۱ خرداد ۱۳۸۹ درگذشت و در صحن قبرستان علی بن جعفر قم به خاک سپرده شد ثمره پیوند با اعرابی یک فرزند دختر به نام فرشته است که در سال ۱۳۵۳ با سیدمرتضی طباطبایی فرزند سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی از علما و مدرسان حوزه علمیه قم ازدواج کرد و ثمره آن دو فرزند پسر به نام های سیدعمادالدین و سیدحسین است. سیدعماد در حقوق کیفری تخصص یافته و با مرضیه طالب زاده کارشناس ارشد معماری ازدواج کرده است. سیدحسین نیز با فرشته ادیب زاده ازدواج کرده است.

فریده که در سال ۱۳۶۱ دیپلم علوم انسانی خود را در تهران گرفته است، به تحصیل علوم حوزوی مشغول شد و تا سال ۱۳۷۵ تا خارج فقه و اصول در جامعةالزهرا به درس خود ادامه داد. وی به فعالیت های اجتماعی روی آورد و دارای مشاغلی ازجمله: عضو شورای فرهنگی اجتماعی زنان، عضو هیئت مدیره جامعةالزهرا و استاد دانشکده فاطمیه بوده است. وی که مؤسس مؤسسه خیریه ۱۲ فروردین قم است، در تأسیس مراکز درمانی و فرهنگی و هنری در شهرهای مختلف ایران و ایجاد مراکز کارآموزی نقش فعالی داشته است وی دارای چندین تألیف مستقل و مشترک با دیگران است؛ ازجمله اصول عقائد در نگاه قرآن، روش خودسازی و آیات جهاد در قرآن.

زهرا (فهیمه)

زهرا در سال ۱۳۱۹ متولد شد و در سوم آذر۱۳۴۰ در ۲۱سالگی با محمود بروجردی ازدواج کرد و تحصیلات خود را تا مقطع دکتری ادامه داد. وی استاد دانشگاه، نویسنده و فعّال سیاسی است و دبیرکل جمعیت زنان جمهوری اسلامی بوده است محمود بروجردی، فرزند محمدحسین بروجردی، از دوستان امام خمینی (س)، متولد شهریور ۱۳۱۲ است. بروجردی از دبیرستان حکیم نظامی (امام صادق (ع)) قم دیپلم گرفت و درس را در دانشکده الهیات دانشگاه تهران تا درجه دکتری در رشته فرهنگ و تمدن اسلامی ادامه داد. معاونت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت وزارت خارجه، و سفیری در فنلاند، ازجمله مسئولیت های وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است او در هفتم اسفند ۱۳۸۹ به سبب بیماری از دنیا رفت و در حرم امام خمینی (س) به خاک سپرده شد از وی دو فرزند به نام های لیلا و مسیح باقی مانده است لیلا نخستین فرزند بروجردی، متولد بهمن ۱۳۴۲ است و در سال ۱۳۶۱ با سیدعبدالحسین طباطبایی فرزند سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی، متولد ۱۳۳۶ ازدواج کرد و دستاورد آن دو فرزند دختر به نام های هدی و ضحی است هدی با علی رضایی فرزند محسن رضایی، فرمانده پیشین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ازدواج کرده و از وی پسری به نام محمد بنیامین دارد مسیح بروجردی دومین فرزند در سال ۱۳۴۵ زاده شد و پس از تحصیلات متوسطه وارد حوزه علمیه قم شد. وی افزون بر شرکت در درس خارج فقه و اصول حوزه به تحقیق و تدریس نیز اشتغال دارد. وی با لیلا میرمحمدی دختر سیدمحمد میرمحمدی ازدواج کرده است و سه فرزند به نام های روح الله، مریم و محیا دارد.

سعیده

سعیده در سال ۱۳۲۱، به دنیا آمد و در هفت ماهگی بر اثر بیماری از دنیا رفت.

سیداحمد

هفتمین فرزند امام خمینی (س) سیداحمد است که در سال ۱۳۲۴ متولد شد. وی پس از پایان دوره دبیرستان، وارد حوزه علمیه شد. هم زمان با تحصیل، ازجمله شرکت در درس خارج فقه و اصول، رابط افراد مبارز با امام خمینی (س) بود و در مبارزه علیه رژیم پهلوی نقش داشت. وی در سال ۱۳۴۹ با فاطمه طباطبایی فرزند سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی ازدواج کرد و ثمره آن سه فرزند به نام های سیدحسن، سیدرضا (یاسر) و سیدعلی است.

نقش مبارزاتی سیداحمد پس از درگذشت برادرش سیدمصطفی، نمایان تر گردید و به عنوان مشاوری امین تا پایان زندگی امام خمینی (س) در کنار پدر بود. پس از درگذشت امام خمینی (س)، به ساماندهی مرقد و اداره مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) همت گماشت. وی در ۲۵ اسفند ۱۳۷۳ از دنیا رفت و در کنار امام خمینی (س) به خاک سپرده شد. همسر وی فاطمه طباطبایی تحصیلات خود را تا دکتری ادامه داد و در پژوهشکده امام خمینی (س) مشغول به فعالیت است. وی مورد عنایت امام خمینی (س) بود و امام خمینی (س) سروده های عرفانی پرشماری خطاب به وی سروده و وی و سه فرزندش سیدحسن، سیدیاسر و سیدعلی را ستوده است.

سیدحسن خمینی، در اول مرداد ۱۳۵۱ در قم به دنیا آمد^[۹۲] و در کودکی همراه پدر و مادر خود به نجف رفت و در مدرسه علوی به تحصیل پرداخت؛ سپس با آمدن امام خمینی (س) به ایران در مدرسه حبیب بن مظاهر جماران مشغول تحصیل شد و دوره راهنمایی و دبیرستان را در مدرسه نیکان گذراند. در سال ۱۳۶۹ دیپلم گرفت. وی از سال ۱۳۶۸ به تحصیلات حوزوی روی آورد و پس از چهار سال به لباس روحانیت درآمد و پس از درس های مقدماتی، از درس خارج حسین وحید خراسانی، سیدعلی محقق داماد، سیدموسی شبیری زنجانی، محمدفاضل لنکرانی، یوسف صانعی و عبدالله جوادی آملی استفاده کرد. وی به تدریس خارج فقه و اصول اشتغال دارد. تولیت مرقد مطهر امام خمینی (س) و مؤسسه تنظیم و نشر آثار نیز بر عهده وی است. وی با سیده فاطمه موسوی بجنوردی فرزند سیدمحمد موسوی بجنوردی دانش آموخته رشته فلسفه غرب در مقطع کارشناسی ارشد، ازدواج کرد. دستاورد این ازدواج دو دختر به نام های فرشته و نرگس و دو پسر به نام های سیداحمد و سیدمحمدهادی است.

سیدرضا (یاسر) در ۲۶ مهر ۱۳۵۷ در تهران زاده شد و پس از گذراندن تحصیلات جدید، وارد حوزه علمیه قم شد و به تحصیل درس خارج فقه و اصول و تدریس اشتغال دارد. وی با سیده حورا صدر، دختر سیدمحمد صدر فرزند سیدرضا صدر، ازدواج کرد و دارای دو فرزند به نام های سیدروح الله متولد ۱۳۸۸ و فاطمه متولد ۱۳۹۲ است.

سیدعلی، در ۲۱ فروردین ۱۳۶۵ در تهران متولد شد. وی مورد علاقه امام خمینی (س) بود و ایشان در ۲۲ آذر ۱۳۶۷ صحیفه سجادیه ای به او اهدا و برای او دعا کرده است وی نیز پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی، وارد حوزه علمیه قم شد و به تحصیل و تدریس اشتغال دارد. وی با سیده شیما شهرستانی فرزند سیدجواد شهرستانی و نواده سیدعلی سیستانی از مراجع تقلید ساکن نجف ازدواج کرد و دو فرزند به نام های سیدمحمدعلی متولد ۱۳۹۱ و سید محمدحسین دارد.

لطیفه

آخرین فرزند امام خمینی (س)، لطیفه بود که در سال ۱۳۲۶ به دنیا آمد و در سه سالگی بر اثر خفگی در حوض خانه درگذشت امام خمینی (س) که رابطه عاطفی و صمیمی زیادی با خانواده و فرزندان و بستگان خود داشت، در تبعید در ترکیه و به ویژه در سال های طولانی نجف که امکان ارتباط آسان تری فراهم بود، نامه های فراوانی به همسر و فرزندان خود نوشته است و متن نامه ها به خوبی نشان می دهد که به مسائل مختلف آنان و اطرافیان آنان توجه داشته و افزون بر تأکید بر نامه نگاری و ابراز علاقه به آگاهی از وضع آنان، همواره نکات ریز و درشتی را، حتی دربارهٔ چگونگی نام گذاری فرزند، به آنان یادآور شده است.

امام خمینی (س) رابطه عاطفی و صمیمی زیادی با خانواده و فرزندان و بستگان خود داشت. نامه های ایشان به اعضای خانواده در دوران تبعید، علاقه و توجه ایشان به مسائل گوناگون خانواده را روشن می کند.

دانشنامه امام خمینی (س)

منابع:

آرشیو، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، قم.

احمدی، سیمین و زهرا شجاعی، قدس ایران (معرفی زنان برگزیده)، تهران، دفتر پژوهش های فرهنگی، ۱۳۷۶ش.

امام خمینی (س)، سیدروح الله، دیوان امام (سروده های حضرت امام خمینی (س))، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.

امام خمینی (س)، سیدروح الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم. ، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.

انصاری، حمید، مهاجر قبیله ایمان، نگاهی به زندگینامه یادگار امام، تهران، مؤسسه تنظیم. ، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

بروجردی، محمود، پابه پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.

بروجردی، مسیح، گفتگو، آرشیو مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، قم.

ثقفی، خدیجه، بانوی انقلاب خدیجه ای دیگر، به کوشش علی ثقفی، بانوی انقلاب خدیجه ای دیگر، ص تهران، مؤسسه تنظیم. ، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.

خمینی، سیدحسن، زندگینامه سیدحسن خمینی، پایگاه اطلاع رسانی سیدحسن خمینی، ۱۰/۸/۱۳۹۷ش.

روحانی، نهضت امام خمینی (س)، سیدحمید، نهضت امام خمینی (س)، تهران، عروج، چاپ پانزدهم، ۱۳۸۱ش.

گلی زواره قمشه ای، غلامرضا، فرازهای فروزان، پژوهشی در سیره اخلاقی، تربیتی و عرفانی حضرت امام خمینی (س)، قم، حضور، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.

میری، سیدعباس، نگاهی به زندگی علمی و آثار شهید آقامصطفی خمینی، مجله حوزه، شماره ۸۱–۸۲، ۱۳۷۶ش.