حکم ارتداد و اعدام سلمان رشدی

مقدمه

بخش اول: آیات شیطانی

بخش دوم: بازتاب های اولیه بیرونی

بخش سوم: واکنش امام خمینی (س)

بخش چهارم: واکنش های داخلی

بخش پنجم: واکنش جهانی

بخش ششم: مقابله کشورهای غربی

بخش هفتم: پی گیری و تحلیل امام خمینی (س)

بخش هشتم: نقدهای کتاب آیات شیطانی

سلمان انیس رشدی در سال ۱۹۴۷م / ۱۳۲۶ ش در بمبئی هند متولد شد و در مدرسه مسیحی انگلیسی بمبئی تحصیل خود را آغاز کرد. در سیزده سالگی به انگلستان رفت و تحصیلات خود را در رشته تاریخ در دانشگاه کمبریج تکمیل کرد. او در انگلستان به رمان­ نویسی پرداخت و در کتاب کودکانه نیمه شب، زندگی اجتماعی، فرهنگی و دینی مردم هند و در کتاب شرم به گونه ­ای مردم پاکستان را مسخره کرد و در کتاب یوز پلنگ که سفرنامه او به نیکاراگوئه بود، انقلاب آنها را بیهوده دانست.

رشدی در حالی که عضو انجمن سلطنتی قلم انگلیس بود، کتاب آیات شیطانی را در نُه فصل نوشتت و انتشارات پنگوئن آن را منتشر کرد. او در این کتاب واقعیت را با تخیل در هم آمیخت و با دستاویز قرار دادن افسانه غرانیق، پیامبر اسلام(ص) را مورد توهین قرار داد.

این کتاب مورد نقد اصحاب قلم قرار گرفت و مردم پاکستان نیز علیه آن تظاهرات کردند که در جریان آن، شش تن از آنها به شهادت رسیدند و یکصد نفر زخمی شدند.

امام خمینی (س) در بهمن­ ماه ۱۳۶۷ رشدی را به خاطر توطئه ای که در آن شرکت داشت، محکوم به اعدام دانست و حتی توبه فرضی او را از این عمل زشت مردود شمرد، این حکم شرعی امام خمینی (س) در داخل ایران و عرصه جهانی واکنش های گسترده­ای داشت.

افزون بر اعتراضات گسترده مردمی در سراسر جهان، نقدهایی بر کتاب آیات شیطانی نوشته شد که کتاب نقد توطئه آیات شیطانی سیدعطاءالله مهاجرانی؛ آیات رحمانی در پاسخ آیات شیطانی نوشته محمد صادقی نویسنده تفسیرالفرقان فی تفسیر القرآن، و ردّ علی ­الشیطان نوشته مصطفی طلاس سوری؛ از جمله آن می باشد.

سلمان انیس رشدی در سال ۱۹۴۷ میلادی/ ۱۳۲۶ش چند هفته پیش از خروج اجباری نیروی استعمارگر انگلیس از هند، در یکی از خانواده های مرفه و مسلمان کشمیری در شهر بمبئی هند به دنیا آمد. پدرش فردی مطلع، مسلمان، ثروتمند و آگاه به ادبیات ایران و عرب بود؛ گرچه در خانواده به زبان اردو سخن می گفت. سلمان رشدی با ورود به مدرسه مسیحی انگلیسی بمبئی دوران تحصیل خود را آغاز کرد و پدرش او را در سیزده سالگی به انگلستان فرستاد. وی آنچه را که در هند از مبلغان مسیحی آموخته بود، در انگلستان نیز زیر نظر استادان غیر مسلمان تکمیل کرد. او در بریتانیا با مسئله نژادپرستی روبه رو بود و به سبب نژاد، رنگ پوست و هندی بودن خود رنج های بسیاری کشید. وی از دانشگاه کمبریج در مقطع کارشناسی در رشته تاریخ، فارغ التحصیل شد و در سال ۱۹۶۸م/ ۱۳۴۷ش پس از پایان تحصیلات دانشگاهی، با توجه به جدایی پاکستان از هند، به پاکستان نزد پدر و مادر خود برگشت و در تلویزیون پاکستان به مدت یک سال، مشغول به کار شد؛ ولی دوباره به انگلستان بازگشت و به تابعیت آن کشور درآمد. او به کمک همسر نخستش که انگلیسی بود، به رمان نویسی پرداخت. همسر دوم وی یک نویسنده آمریکایی به نام ماریان ویگینز است که کتابی در تمسخر معتقدات مسیحیان نگاشته است.

رشدی پیش از نگارش کتاب آیات شیطانی کتاب های دیگری ازجمله گریموس، لبخند به یوزپلنگ، کودکان نیمه شب و شرم را نوشت. وی در کتاب کودکان نیمه شب که در سال ۱۹۸۱م/ ۱۳۶۰ش منتشر شد، زندگی اجتماعی، فرهنگی و دینی مردم هند را مسخره کرده و تلاش کرده ثابت کند مبارزات مردم هند علیه استعمار بیهوده بوده است و نتیجه گرفته است بچه های نیمه شب فعلی هند باید انقلاب دیگری را به وجود آورند. وی در همین کتاب ایندیرا گاندی نخست وزیر وقت هند را به قتل همسرش متهم کرد و گاندی با شکایت علیه رشدی او را محکوم ساخت و او پس از عذرخواهی و حذف اتهامات و دروغ های دربارهٔ مردم هند اجازه انتشار مجدد کتاب را دریافت کرد.

نگاشته دیگر رشدی به نام شرم در سال ۱۹۸۳م/ ۱۳۶۳ش منتشر شد. این کتاب دربارهٔ پاکستان و در زمینه امور حکومتی، اجتماعی، فرهنگی و دینی آن کشور است که باز هم به گونه ای مردم پاکستان را مسخره کرده است. چاپ این کتاب نیز در پاکستان ممنوع شد. کتاب کودکان نیمه شب جایزه ادبی لندن را از آن خود کرد؛ اما وی در بردن جایزه برای کتاب دوم ناکام ماند. کتاب یوزپلنگ، در واقع سفرنامه رشدی به نیکاراگوئه است. مردم نیکاراگوئه به مناسبت هفتمین سال پیروزی انقلاب او را به کشور خود دعوت کردند و او در بازگشت به جای قدردانی از پیروزی جبهه ساندینست ها بر ضد سلطه خارجی، سفرنامه داستان گونه ای تهیه کرد و دربارهٔ بیهوده بودن انقلاب در نیکاراگوئه مطالبی آورد و رژیم جدید اورتگا را دیکتاتوری جدید نامید. وی که عضو انجمن سلطنتی قلم انگلیس هم بود، در همه آثار خود ازجمله سه کتاب یادشده تلاش کرده در لباس دلسوزی و رمان نویسی با سرزنش توده های محروم و ستمدیده و محکوم کردن انقلاب آنان وظیفه خود را در برابر غرب انجام دهد.

آیات شیطانی عنوان رمانی از سلمان رشدی است که در نُه فصل با عناوین جبرئیل فرشته، ماهوند، الوون دئوون، عایشه، شهر پیدا و ناپیدا، بازگشت به جاهلیا، عزرائیل فرشته، شکافتن دریای عرب و چراغ شگفت انگیز، تنظیم شده و در ۵۴۷ صفحه در انتشارات وایکینگ، از مجموعه انتشارات پنگوئن، منتشر شد. رشدی با نگارش این رمان که با حمایت مالی یک یهودی صهیونیست به چاپ رسید، جایزه ادبی «وایت برد» را دریافت کرد. او این رمان را بیانگر دیدگاه انسانی ملحد دانسته و در عین حال زبان به دروغ گشوده است. وی در نگارش این رمان اسامی تاریخی را تغییر داده، رویدادها را دگرگون ساخته و تخیل را با واقعیت درآمیخته است؛ چنان که نام ها مانند سلمان، حمزه، خالد، بلال و یثرب را در همان شکل تاریخی اش مطرح کرده است، ولی نام هایی مانند ماهوند به جای محمد(ص)، جاهیلیا به جای مکه و ابوسیمبل به جای ابوسفیان، نام هایی ساختگی هستند که نوعی تناسب لفظی یا معنوی با اسامی واقعی دارند؛ همچنین در این کتاب به پیامبر اکرم(ص)، زنان حضرت(ص) و اصحاب ایشان بدترین توهین ها شده است.

کتاب آیات شیطانی «افسانه غرانیق» را دستاویز توهین به پیامبر اسلام(ص) قرار داده است. غرانیق جمع غرنوق است و غرنوق به معنای مرغ آبی است که گردنی بلند دارد و سپید یا سیاه رنگ است و به معنای جوان سپید زیباروی نیز آمده است. برخی غرنوق را لک لک، بوتیمار ـ غم خورک ـ نیز معنا کرده اند. این افسانه به نخستین سال های بعثت پیامبر اکرم(ص) بر می گردد که گویی آن حضرت مشغول تلاوت سوره نجم بود و وقتی به تلاوت آیات نوزدهم و بیستم رسید که اسم بت های مشرکان در آن ذکر شده است، شیطان عبارت «تلک الغرانیق العلی و ان شفاعتهن لترجی: اینها پرندگان زیبای بلندمقامی اند و از آنها امید شفاعت می رود» را بر زبان پیامبر(ص) جاری ساخت! جبرئیل نازل شد و حضرت را از شیطانی بودن این جمله آگاه کرد. مفسران این افسانه را رد کرده اند و آن را برخلاف عصمت پیامبر(ص) و خلاف وحی دانسته اند. مفسران اهل سنت نیز این داستان را ساختگی و مردود شمرده اند. رشدی در این کتاب به ابراهیم(ع)، موسی(ع) و عیسی(ع) اهانت کرده است و پیامبر اسلام(ص) را از نظر اخلاقی ـ نعوذ بالله ـ فاسد و اهل عیش و نوش و جبرئیل را نیز هنرپیشه معرفی کرده است و در نهایت به انقلاب اسلامی و امام خمینی (س) اتهام زده است. این کتاب در چهارم مهر ۱۳۶۷ش/ ۲۶ سپتامبر ۱۹۸۸م در لندن منتشر شد.

پس از انتشار کتاب آیات شیطانی، بدون فاصله دو مقاله در مجله هفتگی العالم چاپ لندن، شماره ۲۴۵، در ۲۲ اکتبر در صفحات ۲۸ و ۳۱، با عنوان «سلمان رشدی به اسلام اهانت می کند» و «آیه های شیطانی رمانی تبهکارانه در تمسخر اسلام و مقدسات آن» چاپ شد؛ چنان که سیدهادی خسروشاهی نیز بریده های مطبوعات غربی دربارهٔ این کتاب را بی درنگ به کیهان فرهنگی فرستاد که دربارهٔ آن، مطالبی در شماره نهم سال پنجم آذر ۱۳۶۷ این نشریه منتشر شد. رشدی خود به اعتراض های مسلمانان در لندن و تجمع در برابر خانه و محل کارش اشاره می کند که سبب شد در یک خانه کوچک که دفتر کار همسرش بود، برای مدتی زندگی پنهانی داشته باشد.

از سوی دیگر، دولت هند در ۵ نوامبر ۱۹۸۸م/ چهاردهم آبان ۱۳۶۷ ممنوع بودن فروش کتاب آیات شیطانی را اعلام کرد؛ سپس در پاکستان و چند کشور اسلامی دیگر نیز فروش کتاب مذکور، ممنوع اعلام شد. در ۱۴ ژانویه ۱۳۸۹م/ ۲۴ دی ۱۳۶۷ مسلمانان شهر برادفورد در شمال انگلستان، اقدام به تظاهرات و سوزاندن کتاب آیات شیطانی کردند و در ۱۲ فوریه ۱۳۸۹م/ ۲۳ بهمن ۱۳۶۷ مسلمانان پاکستان در شهر اسلام آباد علیه آن به تظاهرات پرداختند و به طرف مرکز فرهنگی آمریکا حرکت کردند. این تظاهرات که به برخورد نیروهای انتظامی یا افراد مسلح از درون مرکز فرهنگی آمریکا با تظاهرکنندگان انجامید، باعث شهادت شش تن و مجروح شدن بیش از صد تن شد. در ۲۴ بهمن ۱۳۶۷ نیز تظاهرات مردم هند علیه این کتاب یک شهید به جای گذاشت. ۳۵ تن از روحانیان اسلام آباد پاکستان انتشار کتاب را محکوم و از مردم خواستند در راهپیمایی اعتراض آمیزی در ۲۳ بهمن شرکت کنند؛ نیز مجلس پاکستان با صدور قطعنامه ای در نوزدهم بهمن ۱۳۶۷ خواستار ممنوعیت انتشار کتاب آیات شیطانی شد و از دولت خواست فشار سیاسی بر دولت های آمریکا و انگلیس وارد کند؛ همچنین تظاهرات بزرگ مردم در شهر کراچی شهادت شش تن را در پی داشت.

امام خمینی (س) در ۲۵ بهمن ۱۳۶۷ در پیامی به همه مسلمانان غیور حکم اعدام سلمان رشدی را صادر کرد و در آن که با کلمه استرجاع «إنا للَّه و إنا إلیه راجعون‏» آغاز می شد، خطاب به آنان نوشت: «مؤلف کتاب آیات شیطانی که علیه اسلام، پیامبر(ص) و قرآن، کتابی چاپ و منتشر کرده است و نیز ناشران مطلع از محتوای کتاب، محکوم به اعدام هستند». ایشان از مسلمانان خواست در هر نقطه که آنان را یافتند، سریعاً آنان را اعدام کنند تا دیگر کسی جرئت توهین به مقدسات اسلام را به خود ندهد و افزود هر کسی در این راه کشته شود، به خواست خدا شهید محسوب می شود. ایشان افزود اگر کسی به مؤلف کتاب دسترسی دارد، ولی قدرت اعدام او را ندارد، وی را به مردم معرفی کند تا به جزای اعمالش برسد. چهار روز پس از صدور حکم اعدام رشدی، ۲۹ بهمن ۱۳۶۷ دفتر امام خمینی (س) با اشاره به نسبت دروغی که رسانه های بیگانه به مسئولان جمهوری اسلامی دربارهٔ لغو حکم اعدام در صورت توبه رشدی، داده بودند، به نقل از امام خمینی (س) یادآور شد سلمان رشدی اگر توبه کند و زاهد زمان هم گردد، بر هر مسلمانی واجب است جان و مال و تمامی همّ خود را در اعدام وی به کار گیرد و اگر غیر مسلمانی از مکان او مطلع گردد و قادر باشد سریع تر از مسلمانان، او را اعدام کند، بر مسلمانان واجب است آنچه را که در قبال این عمل می خواهد به عنوان جایزه یا مزد عمل به او بپردازند.

صدور حکم امام خمینی (س) از جهت فقهی به این دلیل بوده است که رشدی در خانواده ای مسلمان متولد شده و از اسلام بازگشته است و افزون بر این پیامبران الهی چون ابراهیم(ع)، اسماعیل(ع)، موسی(ع)، عیسی(ع) و پیامبر اکرم(ص) را به شدیدترین وجه سبّ کرده است. از نگاه امام خمینی (س) و بسیاری از فقهای شیعی دو عنوان «ارتداد» و «سابّ النبی» بر رشدی صادق است که هر یک می تواند مبنای صدور حکم قتل او باشد. علمای اهل سنت نیز جرم ناسزاگویی به پیامبر(ص) را از گناه ارتداد بزرگ تر و کیفر آن را بدون هیچ شرطی، مرگ دانسته اند؛ ولی دربارهٔ مرتد فطری، برخی طلب توبه و مهلت سه روز را مطرح کرده اند.

در داخل کشور واکنش های بسیاری در برابر انتشار آیات شیطانی و حمایت از حکم امام خمینی (س) صورت گرفت. دولت جمهوری اسلامی ایران اقدام مؤسسه انگلیسی پنگوئن در نشر کتاب آیات شیطانی را محکوم کرد؛ همچنین دولت ۲۶ بهمن را عزای عمومی اعلام کرد و مراجع تقلید درس های خود را تعطیل کردند. مردم در سراسر کشور با راهپیمایی و تظاهرات عظیم مردمی، دانشجویی و دانشگاهی و حوزوی، همچنین ائمه جمعه سراسر کشور انزجار خود از رشدی و حمایت از حکم امام خمینی (س) را اعلام کردند. سیدعلی خامنه ای رئیس جمهور وقت، مسلمانان جهان را به هوشیاری و حساسیت در برابر تهاجم فرهنگی دشمنان اسلام فرا خواند و اقدامات مسلمانان جهان را بیانگر عشق به پیامبر(ص) و علاقه به امام خمینی (س) و اجرای حکم ایشان دانست. بنیاد پانزده خرداد با مسئولیت حسن صانعی جایزه ای دو میلیون دلاری برای کسی که رشدی را به قتل برساند، تعیین کرد و تعیین جایزه با نظر امام خمینی (س) صورت گرفت؛ جایزه ای که در سال های بعد دو بار با افزایش هشتصد هزار دلار و بار دیگر با افزایش پانصد هزار دلار، در شهریور ۱۳۹۱ به سه میلیون و سیصد هزار دلار رسید. جمهوری اسلامی ایران ورود تمام کتاب های انتشارات سلسله ای پنگوئن را به ایران ممنوع و دعوت خود را از این انتشاراتی برای شرکت در نمایشگاه بین المللی کتاب لغو کرد. مراسم نکوداشت شهدای تظاهرات مردم پاکستان در اعتراض به کتاب سلمان رشدی در ایران برگزار شد؛ همچنین سمینار مقدماتی و کنفرانس بین المللی تبیین حکم تاریخی امام خمینی (س) نیز در همان روزهای صدور فتوای امام خمینی (س) برگزار شد.

از سوی دیگر، نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز در نطق های پیش از دستور به افشای توطئه دشمنان پرداختند و اعلام کردند روز عزای عمومی برای همه اقشار مخصوصاً امام خمینی (س) و مراجع است و باید پرچم های عزا افراشته شود. اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس آن را توطئه سازماندهی شده دانست و سبب آن را سیلی خوردن دشمنان از بیداری اسلامی در کشورهای اسلامی شمرد و توطئه ای برای شکستن تقدس اسلام اعلام کرد. اقلیت های دینی نیز با انتشار اعلامیه هایی، همبستگی خود را با هموطنان مسلمان خود اعلام و کتاب آیات شیطانی را به شدت محکوم کردند. خلیفه ارامنه کاتولیک ایران از رهبر کاتولیک های جهان خواستار محکوم کردن کتاب شد. دولت جمهوری اسلامی ایران با فرستادن پیام و نامه به کشورهای مسلمان و غیر مسلمان ازجمله پاپ ژان پل دوم خواستار جلوگیری آنان از چاپ و انتشار کتاب آیات شیطانی شد. روز نهم اسفند ۱۳۶۷ مجلس شورای اسلامی به دولت انگلیس به سبب موضع غیراصولی دربارهٔ موضوع سلمان رشدی، مهلت یک هفته ای داد تا به اصلاح موضع خود بپردازد و از اقدامات غیراصولی دربارهٔ این ماجرا عذرخواهی کند و تهدید کرد در غیر این صورت دولت جمهوری اسلامی ظرف یک هفته اقدام به قطع رابطه با انگلیس خواهد کرد. وزیر خارجه انگلیس ضمن ابراز تأسف از انتشار کتاب آیات شیطانی، خود و دولت متبوع خود را جدا از مسئولیت این کتاب دانست. در پی این موضع گیری، وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران به سبب آنکه این اظهارات فاقد عذرخواهی رسمی و علنی لندن از مسلمانان جهان بود، در شانزدهم اسفند ۱۳۶۷ رسماً روابط سیاسی خود را با انگلیس قطع کرد. در اسفند ۱۳۶۷ دولت جمهوری اسلامی خواستار آن شد که موضوع کتاب آیات شیطانی در دستور کار وزرای خارجه و سران کشورهای عضو کنفرانس اسلامی قرار گیرد. در پایان اسفند ۱۳۶۷، نمایندگان مجلس در نامه ای با بیش از ۱۷۰ امضا، خواستار برخورد مناسب کنفرانس بین المجالس با مسئله انتشار کتاب آیات شیطانی شدند.

حکم امام خمینی (س) در ۲۵ بهمن ۱۳۶۷، حمایت مسلمانان را با خود همراه کرد. با وجود سکوت دولت های عربی، مسلمانان در بسیاری از کشورها دست به تظاهرات و حمایت از امام خمینی (س) زدند. از طرفی در برنامه ویژه رادیو ملی اسپانیا خبرنگاری آیات شیطانی را توطئه غرب علیه اسلام و جمهوری اسلامی دانست. یک شیعه اسپانیایی نیز در مصاحبه ای حکم امام خمینی (س) را دفاع از مظلومان و بی دفاعان جهان شمرد. مسئولان مراکز مهم اسلامی انگلیس نیز خواستار تقبیح و تحریم آیات شیطانی شدند. تظاهرات گسترده مسلمانان انگلیس مسئولان انگلیس را به وحشت انداخت، به طوری که تلویزیون ای. تی. ان انگلیس، تجمع تظاهرکنندگان در هایدپارک را تجمعی بزرگ دانست و این پارک را بزرگ ترین مسجد مسلمانان انگلیس خواند. این تظاهرات به طرف محل اقامت مارگارت تاچر، نخست وزیر وقت انگلیس در جریان بود و مردم خواستار تحریم کتاب آیات شیطانی بودند. عبدالله محمد وزیر فرهنگ سودان، با حمایت از حکم قتل سلمان رشدی، برای کشتن رشدی اعلام آمادگی کرد. حافظ اسد رئیس جمهور وقت سوریه در زمینه حکم امام خمینی (س) به مهدورالدم بودن رشدی گفت امام خمینی (س) شخصی عالم است و فتوای یادشده را نیز بر اساس مبانی و اصول اسلامی که به آن اعتقاد دارد، صادر کرده است و رشدی در نوشتن کتاب آیات شیطانی، به آزادی دیگران تجاوز کرده است. مجلس اعلای اسلامی الجزایر نیز ضمن محکوم کردن انتشار کتاب آیات شیطانی، خواستار مجازات نویسنده آن شد. چندین بنگاه انتشاراتی نیز در فرانسه، آلمان، سوئیس، ایتالیا و آمریکا از انتشار کتاب آیات شیطانی خودداری و آن را جمع کردند. اما از سوی دیگر، با وجود حمایت گسترده مردمی از حکم امام خمینی (س) در دنیای اسلام، مقامات حکومتی در جهان اسلام، به خصوص کشورهای عربی، به دلیل وابستگی به غرب، موضع دوگانه یا منفی گرفتند؛ ازجمله رهبران مذهبی و شاه اردن با وجود اذعان به توهین آمیزبودن رمان رشدی، در برابر حکم امام خمینی (س) موضع منفی گرفتند. مطبوعات الجزایر نیز صحنه رقابتِ مقالات موافق فتوا و مخالف آن بودند. وزارت اوقاف امارات متحده عربی، خطبا را از هر گونه اظهار نظر دربارهٔ حکم ایشان منع کرد. کشورهای بحرین، تونس، عراق، سازمان آزادی بخش فلسطین، مصر و مراکش نیز شاهد مواضع منفی دربارهٔ فتوای قتل سلمان رشدی بودند. آنان حکم ایشان را مصداق خشونت یا باعث آسیب زدن به چهره اسلام می شمردند.

حامیان غربی رشدی نیز به دفاع از وی پرداختند. نخست انگلیس تلاش کرد تا ابتکار عمل را به دست بگیرد. این کشور با هماهنگی دوازده کشور عضو جامعه اقتصادی شدیدترین حملات را علیه جمهوری اسلامی و شخص امام خمینی (س) راه انداخت. امریکایی ها از رشدی و همسرش، برای مسافرت به ایالت های مختلف آمریکا به هدف ایراد سخنرانی و دفاع از این کتاب و تصمیم به نشر آن در کشورهایی چون پاکستان، بنگلادش و کشورهای اروپایی و آسیایی دعوت کردند. ۵۰ سنای آمریکا برای بررسی آثار حکم امام خمینی (س) همایشی را تشکیل داد و حکم ایشان را دربارهٔ اعدام رشدی توهین به جامعه متمدن و آن را تروریستی دانست و این اقدام ایران را نشانه مشکلات و اختلافات سیاسی ایران شمرد که هیچ یک از رهبران کشورهای اسلامی به استثنای معمر قذافی دیکتاتور لیبی، از این اقدام پشتیبانی نکردند. رئیس الازهر مصر نیز علی رغم محکوم کردن انتشار این کتاب، تهدید به قتل را مذموم شمرد. انگلستان حفاظت از جان سلمان رشدی را پذیرفت و برای او مأموران زیادی گماشت؛ چنان که سال ها بعد در روز شنبه ۱۶ ژوئن ۲۰۰۷م، ملکه بریتانیا در جشن تولد خود، لقب شوالیه را به سلمان رشدی داد که لقبی تشریفاتی است و دربار به مشاهیر آن کشور می دهد.

با اعلام ضرورت مجازات رشدی، فشارها بر ایران و شخص امام خمینی (س) افزایش یافت. از یک سو تبلیغات رسانه ها دربارهٔ آزادی بیان و حقوق بشر، از سوی دیگر، فشارهای سیاسی، مانند قطع رابطه و فراخواندن سفرای کشورهای اروپایی، بر این فشارها می افزود. روزنامه ها و خبرگزاری ها پیشنهاد حمله مشترک آمریکا و انگلیس به ایران را می دادند و بعضی نیز از قطع رابطه با ایران سخن می گفتند. جامعه اروپا خود را برای تحریم بیشتر ایران آماده می کرد.

فشارهای کشورهای قدرتمند جهان نتوانست امام خمینی (س) را از اعلام حکم اعدام رشدی منصرف کند. از طرفی ناشر انگلیسی اعلام کرد که به هیچ وجه قصد توهین به مسلمانان در کار نبوده و این کتاب تنها خیالات یک نویسنده است و رشدی نیز در مخفیگاه خود اعلام توبه کرد.

از سوی دیگر، دولت انگلیس به نیت وادارکردن ایران به عقب نشینی از حکم امام خمینی (س) به فشار اقتصادی و سیاسی روی آورد و پس از آن اعضای پارلمان اروپا در نشستی در غرب فرانسه، از حکم امام خمینی (س) به شدت ابراز شگفتی کردند. به دنبال آن با ایستادگی امام خمینی (س) بر مواضع خود، جهان اسلام تحرکات جدیدی را آغاز کرد و تظاهرات مسلمانان علیه حامیان رشدی شدت یافت و اعلام حمایت از حکم شرعی امام خمینی (س) جهان اسلام را دربر گرفت. رسانه ها و شخصیت ها و نویسندگان متعهد اسلامی به تدریج آغاز به اظهار نظر و مخالفت با این توهین آشکار به پیامبر اکرم(ص) و حمایت از حکم امام خمینی (س) کردند.

امام خمینی (س) در سوم اسفند ۱۳۶۷ در پیام مهم و مفصل خود به روحانیان و مراجع و مدرسان حوزه های علمیه با اشاره به اینکه مسئله کتاب آیات شیطانی کاری حساب شده برای زدن ریشه دین و دینداری و در رأس آن اسلام و روحانیت بود، ‏ امید داد که خداوند به شرط شناخت مسلمانان از مکر دشمنان، حافظ این مشعل بوده و خواهد بود. از نظر ایشان اینکه سران کفر و جهانخواران در پی اعلام حکم شرعی و اسلامی مورد اتفاق همه علما دربارهٔ یک مزدور بیگانه این اندازه برافروخته شده و به تکاپو افتاده اند، بدین خاطر است که آنان از قدرت برخورد عملی مسلمانان در شناخت و مبارزه با توطئه های شوم آنان به هراس افتاده و اسلام امروز مسلمانان را یک مکتب بالنده و متحرک و پر حماسه می دانند که فضای شرارت آنان را محدود کرده است‏. به اعتقاد ایشان، شگفت انگیز است که وقتی یک نویسنده مزدور با نیش قلم زهرآگین خود احساسات بیش از یک میلیارد انسان و مسلمان را جریحه دار می کند و عده ای در پی اعتراض به آن شهید می شوند؛ غرب آن را عین دمکراسی و تمدن می داند؛ اما واقعیت آن است که غرب در پی دفاع از یک فرد (سلمان رشدی) بر نیامده است، بلکه مسئله اساسی، حمایت از یک جریان ضداسلامی و ضد ارزشی است.

امام خمینی (س) در ریشه یابی این موضوع، نفوذ بیگانگان در فرهنگ و مکتب اسلام را منجر به نتایجی از این دست دانست و تأکید کرد که این همه مسلمانان جهان اعم از عرب، عجم و فارس باید به این مسئله توجه کنند و در صورت غفلت و کوتاهی مسلمانان، استعمار این راه را ادامه خواهد داد و نویسندگان بیشتری را در این مسیر به خدمت خواهد گرفت. ایشان در این باره اظهار نگرانی کرد که در آینده کسانی بر کرسی قضاوت بنشینند و حکم اعدام سلمان رشدی را دارای پیامدهایی ازجمله موضع گیری غرب علیه ایران بدانند و از کنار اهانت کنندگان به مقام پیامبر اسلام(ص) بگذرند. ایشان در همین پیام اعلام کرد که ضرورتی ندارد که جمهوری اسلامی دنبال مناسبات گسترده با دنیای غرب باشد؛ زیرا این مسئله ممکن بود برای دشمنان اسلام این تصور را به وجود آورد که مسلمانان به دلیل وابستگی و نیاز به آنان، حتی حاضر خواهند شد از اهانتی که متوجه مقدسات اسلامی شده است، بی توجه بگذرند. از نظر ایشان، جهان خواران و سران کفر و استکبار، از قدرت عملی مسلمانان در مبارزه با توطئه های آنان، دچار ترس و واهمه شده اند و از بابت این مسئله که مزدورانِ آنان دیگر نمی توانند مانند گذشته علیه مقدسات اسلام، دست به قلم ببرند، به شدت مضطرب اند.

افزون بر اعتراضات گسترده مردمی در سراسر جهان، نقدهایی نیز بر کتاب آیات شیطانی نوشته شد، ازجمله کتاب نقد توطئه آیات شیطانی اثر سیدعطاءالله مهاجرانی. نویسنده در شش فصل به بررسی زمینه های حکم اعدام رشدی پرداخته و با بررسی رویارویی اسلام و غرب در قرون وسطا، نبردهای صلیبی و دوره استعمار کشورهای جهان سوم به دست غرب پرداخته و ماجرای اهانت سلمان رشدی به اسلام و پیامبر اکرم(ص) را دنباله حرکت گذشته غرب شمرده است. وی حرکت سلمان رشدی را انتقام غرب از اسلام و روحانیت و احیای اسلام با انقلاب اسلامی قلمداد کرده است. ۶۶ وی در فصل دیگر با طرح شبهه جاری شدن کلماتی از سوی شیطان در تأیید بت های قریش بر زبان پیامبر(ص) (غرانیق) آن را با دلایل تاریخی و قرآنی نقد و مبانی فتوای امام خمینی (س) و پیامدهای آن را از دیدگاه مذاهب فقهی اهل سنت بررسی کرده است.

آیات رحمانی در پاسخ به کتاب آیات شیطانی نوشته محمد صادقی، نویسنده تفسیر ۳۰ جلدی الفرقان فی تفسیر القرآن از دیگر ردّیه ها است که در آن، نویسنده به تنزیه پیامبر اکرم(ص) از شبهه های رشدی دربارهٔ ازدواج های پیامبر و همسران آن حضرت پرداخته است

الرد علی الآیات الشیطانیه نقد دیگری است که سیدهادی مدرسی نوشته است. وی در مقدمه این کتاب مبارزه با ایمان دینی و تردیدکردن در همه پیامبران(ع) را از انگیزه های حرکت رشدی خوانده است و به این نکته پرداخته که غرب نه تنها در پی مبارزه با اسلام که به نام آزادی، اساس دیانت و ادیان آسمانی را هدف گرفته است و دلیل آن را رشد روزافزون اسلام خواهی در جهان شمرده است. نویسنده در فصلی دیگر با گزارشی از دیدگاه های اعتقادی و ویژگی های اخلاقی و انسانی پیامبر(ص) چون انسان دوستی و مودت به محرومان و مستضعفان، به اتهامات رشدی به پیامبر(ص) پاسخ گفته و گزارشی نیز از برخی موضع گیری های غیر مسلمانان علیه رشدی در این کتاب ارائه کرده است.

مصطفی طلاس وزیر پیشین دفاع سوریه در کتاب ردّ علی الشیطان، افزون بر حمایت از حکم امام خمینی (س)، مخالفت شیوخ الازهر با حکم سلمان رشدی را شرم آور خواند و با اصول علمی، اتهامات سلمان رشدی علیه پیامبر اکرم(ص) را نقد کرد. وی هدف رشدی و دیگر نویسندگان دین ستیزی مانند توفیق الحکیم، طاهربن جلون و آدونیس از به سخره گرفتن دیانت و پیامبران خدا(ع) را رسیدن به بهره های مادی و جوایز غرب نامید و گروه پشتیبان این جایزه را نیز متأثر از نفوذ صهیونیست ها در اروپا شمرد. او در فصل سوم با یادکرد از سخنان شخصیت هایی مانند لامارتین، توماس کارلیل، ویل دورانت و کارل مارکس دربارهٔ عظمت حضرت محمد(ص)، تهمت های رشدی علیه پیامبر اکرم(ص) را بی ریشه خواند. نبیل السمان از نویسندگان لبنانی متأثر از حکم امام خمینی (س) در ارتداد سلمان رشدی، کتاب همزات شیطانیه و سلمان رشدی را نوشت و در آن انگیزه های غرب در رویارویی مجدد با اسلام و مسلمانان را ریشه یابی کرد.

عرفان محمود نویسنده دیگر لبنانی برای تبیین رویکرد جدید غرب علیه اسلام و شرح مبانی حکم امام خمینی (س) در ارتداد رشدی، کتاب الافک المعاصر حول المرتد سلمان رشدی را نوشت.

معاونت فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی نیز با نوشتن کتاب دسیسه آیات شیطانی، به بررسی تقابل تاریخی اسلام و غرب پرداخت و مقابله فرهنگی غرب با اسلام و تجزیه امت اسلامی را از کارهای غرب علیه مسلمانان شمرده و در بخش بررسی فتوای امام خمینی (س) افزون بر شرح مبانی ارتداد از دیدگاه اهل بیت(ع)، مبانی دیدگاه های دیگر مذاهب اسلامی را نیز آورده و یادآور شده است از نظر ابوحنیفه، مالک، شافعی و احمدبن حنبل نیز توهین کننده به پیامبر(ص) واجب القتل است و بر پیروان آنان لازم است در صورت توانایی، حکم امام خمینی (س) را اجرا کنند.

سیدمصطفی حسینی طباطبایی در نقد سلمان رشدی کتاب حقارت سلمان رشدی را منتشر کرد و در آن با اشاره به سابقه دشمنی دیرینه غرب و خاورشناسان مغرض با اسلام، کار سلمان رشدی را بازگشت به شیوه های کلیسا در قرون وسطا خواندو حمایت مؤسسات و افراد بدنام غرب از این نویسنده آکنده از عقده های روانی را نشانه درماندگی و حقارت وی خواند و جنایت های غرب به نام آزادی را محکوم کرد.

از سوی دیگر، بنیاد پانزده خرداد پس از درگذشت امام خمینی (س) سمینار بین المللی برای تبیین حکم ایشان را برگزار کرد و برای آشنایی نخبگان و مردم با ابعاد مسئله مجموعه ای از مقالات و مصاحبه های شخصیت ها را دربارهٔ این پدیده مهم منتشر کرد.

پس از رحلت امام خمینی (س)، در توطئه ای جدید غربی ها و عوامل آنان با طرح توبه سلمان رشدی قصد ایجاد تفرقه در میان مسلمانانِ حامی حکم امام خمینی (س) را داشتند که رهبری جدید انقلاب، در خرداد ۱۳۶۸ بر لزوم ایستادگی مسلمانان جهان بر این حکم، توطئه آنان را خنثی کرد. وی با تأکید بر بقای حکم و قابلیت اجرای آن یادآور شد این مشکل پیچیده ای نیست؛ یک نفر بنابر دستورهای اسلامی مجرم است و باید مجازات شود.

دانشنامه امام خمینی (س)

• قرآن کریم.
• ابن منظور، محمدبن مکرم، لسان العرب، تحقیق جمال الدین میردامادی، بیروت، دارالفکر ـ دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
• امام خمینی (س)، سیدروح الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
• تابناک، پایگاه اطلاع رسانی، ۲۵/۶/۱۳۹۱ش.
• جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۷/۱۱/۱۳۶۷.
• جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۹/۱۱/۱۳۶۷.
• جمهوری اسلامی، روزنامه، ۳۰/۱۱/۱۳۶۷ش.
• حسینی طباطبایی، سیدمصطفی، حقارت سلمان رشدی، تهران، سهامی انتشار، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
• خبرگزاری جمهوری اسلامی، پایگاه اطلاع رسانی، ۷/۱۱/۱۳۶۷ش.
• خسروشاهی، سیدهادی، مصاحبه، روزنامه اطلاعات، ۹ و۱۰/۱۲/۱۳۶۷ش.
• درویشی سه تلانی، فرهاد، سیره عملی امام خمینی (س) در اداره امور کشور (۱۳۵۷–۱۳۶۸)، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
• رشدی، سلمان، مصاحبه، چاپ شده در ابعاد توطئه و تبیین حکم، تهران، ستاد برگزاری سمینار تبیین حکم تاریخی حضرت امام، چاپ اول، ۱۳۶۹ش.
• ستاد برگزاری سمینار تبین حکم تاریخی حضرت امام، ابعاد توطئه وتبیین حکم، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۹ش.
• سیاسی، پیک، توطئه علیه جهان اسلام در قالب کتاب آیات شیطانی، چاپ شده در ابعاد توطئه و تبیین حکم، تهران، ستاد برگزاری سمینار تبیین حکم تاریخی حضرت امام، چاپ اول، ۱۳۶۹ش.
• شاهینی، هدایت الله، ردیه ای بر آیات شیطانی، قم، الهادی ـ انتشارات خوزستان، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
• شیخ زاده، محمدبن مصطفی، حاشیه محی الدین شیخ زاده علی تفسیر القاضی البیضاوی‏، تصحیح شاهین محمد عبدالقادر، بیروت، دارالکتب العلمیه ـ منشورات محمد علی بیضون، ‏ چاپ اول، ۱۱۴۱۹ق‏.
• صادقی، محمد، آیات رحمانی درپاسخ به کتاب آیات شیطانی، تهران فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
• طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
• طلاس، مصطفی، رد شیطان، ترجمه سعید خاکرند، تهران، مؤسسه مطلع الفجر، بی تا.
• عرفان محمود، کتاب الافک المعاصر، تهران سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
• قطب ابراهیم، سید، فی ظلال القرآن، ‏بیروت‏، دارالشروق، چاپ سی و پنج، ‏۱۴۲۵ق‏.
• مدرسی، سیدهادی، الرد علی الایات الشیطانیه، مشهد، بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
• معاونت فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی، دسیسه آیات شیطانی، فتوای تاریخی امام خمینی (س) و عکس العمل های جهانی، قم، چاپ اول، ۱۳۶۹ش.
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیه چاپ بیست و نهم، ۱۳۸۶ش.
• منتظری، مقداد، با چشم باز، سلمان رشدی، تهران، روزنامه ایران، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
• مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، آیات شیطانی بارزترین جلوه دشمنی استکبار جهانی با اسلام ناب محمدی، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
• مهاجرانی، سیدعطاءالله، نقد توطئه آیات شیطانی، تهران، اطلاعات، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۷ش.
• نبیل السمان، همزات شیطانیه و سلمان رشدی، بیروت، دارعمار، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
• هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۷، پایان دفاع، آغاز بازسازی، به کوشش علیرضا هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ دوم، ۱۳۹۰ش.