توضیحات کارشناس:
حج از ارکان دین اسلام و بر هر زن و مرد آزاد و مکلفی که به بیان قرآن دارای استطاعت است یک بار در طول عمر واجب فوری می‌باشد.
خداوند عزیز در قرآن کریم در این باره در سوره آل عمران آیه: 97 می‌فرماید:
و َ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً
حج واجب که به آن حَجَّةُ الاسلام گفته می‌شود دارای اقسام سه‌گانه؛ تَمَتُّع، قِران و اِفراد است.
حج تمتع تکلیف کسانی است که دور از مکه هستند و از فاصله 48 مایلی که 16 فرسخ است یا دورتر به مکه مشرف شده و به زیارت بیت الله الحرام و انجام مناسک می‌روند.
حج قِران و اِفراد نیز وظیفه آنانی است که از محدوده جغرافیایی و مسافت کمتر از حد مذکور تشرف پیدا می‌کنند.
کیفیت مناسک حج تمتع مطابق با نظرات امام خمینی ره اجمالا بدین صورت است:
این واجب بزرگ الهی دو جزء دارد و در دو مرحله انجام می‌شود.
به این شکل که ضیوف الرحمن ابتدا اعمال عمره تمتع را به جا آورده و سپس در فرصت مناسب برای حج تمتع و انجام مناسک آن مُحرِم می‌شوند.
برای انجام عمره تمتع که جزءی از حج تمتع است باید در ماه‌های حج (شوال، ذیقعده و ذیحجه) نخست در یکی از میقات‌ها برای آن احرام بست و بعد از ورود به مکه معظمه هفت دور کعبه را طواف نموده و سپس دو رکعت نماز طواف پشت مقام ابراهیم بجا آورد.
هفت مرتبه سعی بین صفا و مروه واجب بعدی است که قرآن مجید آن را احیا نموده و در آیه: 158 سوره بقره پیرامون آن چنین می‌گوید:
إِنَّ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلاَ جُنَاحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِمَا وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَإِنَّ اللَّهَ شَاکِرٌ عَلِیمٌ
آن‌گاه که سعی به پایان می‌رسد باید تقصیر کرد؛ یعنی برای رضای خدا و به قصد قربت مقداری از ناخن یا موی سر یا شارب یا محاسن را چید و بهتر و احوط آن است که به گرفتن ناخن اکتفا نشود، و تراشیدن سر کفایت نمی‌کند چه رسد به تراشیدن محاسن.
این آخرین عمل واجب عمره تمتع است که با انجام آن عمره پایان یافته و زائر از احرام آن خارج شده و هر آن‌چه که به واسطه احرام عمره حرام شده بود از این حیث حلال می‌گردد.
البته در عمره تمتع طواف نساء و نماز آن به فتوای امام خمینی ره واجب نیست بلکه احتیاط مستحب است.
ایشان به این نکته در صفحه 403 جلد اول کتاب تحریرالوسیله در ضمن بیان صورت اجمالی حج تمتع به شرح ذیل تصریح نموده‌اند:
«... ثم یسعی بین الصفا و المروة سبعا، ثم یطوف للنساء احتیاطا سبعا ثم رکعتین له، و إن کان الأقوی عدم وجوب طواف النساء و صلاته، ثم یقصر فیحل علیه کل ما حرم علیه بالإحرام»
پس همان‌گونه که در کتاب الحج تحریر، مبحث "القول فی التقصیر" نیز آمده است که:«مسألة 5- لیس فی عمرة التمتع طواف النساء، و لو أتی به رجاء و احتیاطا لا مانع منه»؛ مانعی از انجام طواف نساء به قصد رجا و احتیاط نیست.
و در صورت تمایل به رعایت این احتیاط، طواف نساء و نماز آن بعد از سعی و قبل از تقصیر انجام می‌شود.
بعد از پایان عمره تمتع نوبت به انجام مناسک حج تمتع می‌رسد که در همان سالی که عمره تمتع بجا آورده شده است باید انجام گیرد.
اولین عمل از مناسک حج احرام بستن برای آن است و محل آن شهر مکه می‌باشد.
زمان آن نیز تا وقتی است که انسان بداند امکان درک وقوف به عرفه را دارد. البته افضل آن است که احرام بستن برای حج بعد از نماز ظهر روز ترویه یعنی هشتم ذیحجه صورت گیرد.
پس از احرام بستن برای حج به وادی عرفات باید رفت و در آن‌جا از ظهر روز عرفه تا غروب آن «وقوف» نمود.
سپس بعد از غروب روز عرفه از عرفات به مشعر کوچ؛ و در آن‌جا بیتوته نموده و از طلوع سپیده تا طلوع آفتاب روز «عید قربان» در مشعر وقوف کرد.
بعد از آن حجاج برای انجام اعمال روز عید به منی می‌روند. و در نخستین قدم جمره عقبه را رمی کرده، سپس قربانی خویش را نحر یا ذبح می‌کنند.
بعد از آن مردانی که اولین سفر آنان است موی سر می‌تراشند بنا بر احتیاط واجب ؛ و مردان دیگر هم بین تراشیدن سر و تقصیر کردن مخیرند و زن‌ها فقط تقصیر می‌کنند.
بعد از حلق یا تقصیر در روز عید قربان همه چیز به جز زن برای مرد و مرد برای زن و بوی خوش حلال می‌شود و احتیاط آن است که از صید هم اجتناب نماید، اگر چه اقوی آن است که از جهت احرام بر او حرام نباشد؛ بلی بخاطر احترام حرم، صید کما کان بر او حرام می‌باشد.
هر گاه که اعمال منی به اتمام رسید حجاج اگر بخواهند و فرصت داشته باشند در همان روز عید برای اعمال مکه به مسجد الحرام می‌روند و طواف حج بجای آورده و دو رکعت نماز طواف را پشت مقام ابراهیم خوانده سپس سعی حج را انجام می‌دهند.
پس از عمل سعی که به واسطه آن بوی خوش حلال می‌شود نوبت به طواف نساء و دو رکعت نماز آن می‌رسد که بعد از آن زن بر مرد و مرد بر زن حلال می‌شود .
پس از بجا آوردن اعمال مکه جهت بیتوته و رمی جمرات به منی باز گشته و در شب‌های یازدهم و دوازدهم و بعض طوایف در شب سیزدهم نیز، در منی از غروب تا نیمه شب بیتوته؛ و در روزهای آن جمرات سه‌گانه را رمی می‌کنند.
و می‌توان از روی تمایل شخصی یا نبود فرصت لازم (برای رفتن به مکه و انجام اعمال و برگشتن به منا و بیتوته شب یازدهم) روز عید به مکه نرفته و برای رمی جمرات ثلاث روز یازدهم و روز دوازدهم را در منی ماند.
در این صورت، بعد از رمی جمرات اگر مرد از زن و زن از مرد و هر دو از صید پرهیز نموده باشند بعد از ظهر روز دوازدهم از منی کوچ کرده و برای طواف حج و نساء و نماز آنها و سعی به مکه بر می‌گردند. و قول صحیحتر آن است که در این صورت به طواف و سعی تا آخر ذیحجه اکتفاء می‌شود و تا آن زمان برای انجام اعمال مکه وقت دارند.
از میان دو روش گفته شده به نظر امام خمینی ره افضل و احتیاط آن است که روز عید به مکه رفته و طواف‌ها و نماز آنها و سعی را قبل از رمی جمرات انجام داد، بلکه سزاوار نیست که به فردای عید تأخیر انداخته شود چه رسد به تأخیر انداختن از ایام تشریق، مگر آن‌که بخاطر عذری باشد.
13/7/1392