پرتال امام خمینی (س) / استفتائات

سؤال: آیا خواندن قرآن در حال نماز جایز است؟

پاسخ کارشناس:
یکی از وصایای رسول اکرم، صلّی اللّه علیه و آله، وصیت به تلاوت قرآن است. و فضل تلاوت و حفظ و حمل و تمسک و تعلم و مداومت و مزاولت و تدبر در معانی و اسرار آن بیش از آن است که به فهم قاصر ما درست آید. و آنچه از اهل بیت عصمت، علیهم السلام، در خصوص آن وارد شده است در این اوراق نگنجد، و ما به بعض آن قناعت کنیم.
کافی بإسناده عن أبی عبد اللّه، علیه السّلام، قال: القرآن عهد اللّه إلی خلقه، فقد ینبغی للمرء المسلم أن ینظر فی عهده و أن یقرأ منه فی کلّ یوم خمسین آیة. فرمود: «قرآن عهد خداوند است به سوی بندگان، همانا سزاوار است که هر مرد مسلمانی در هر روز به آن عهد نظر کند و از آن پنجاه آیه قرائت کند.» و بإسناده عن الزّهریّ قال سمعت علیّ بن الحسین، علیهما السّلام، یقول: آیات القرآن خزائن، فکلمّا فتحت خزینة، ینبغی لک أن تنظر فیها.» فرمود حضرت سجّاد، علیه السلام، که آیات قرآن خزانه‏‌هایی است، پس هر وقت گشوده شد خزینه‌‏ای، سزاوار است که نظر کنی در آن.» و ظاهر این دو حدیث آن است که تدبر در آیات آن و تفکر در معانی آن خوبست بکنند. و تدبر و تفکر در آیات محکمه الهیّه و فهم معارف و حکم و توحید و تفرید از آن نمودن غیر از تفسیر به رأی است که منهیّ عنه است در مقابل اصحاب رأی و أهوای فاسده، بدون تمسک به اهل بیت وحی که مختص به مخاطبه کلام الهی هستند، چنانچه در محالّ خود ثابت است و تفصیل در این مقام بی‌موقع‏. [۱]
و «یکی از آداب مهمّه قرائت کتاب الهی، که عارف و عامی در آن شرکت دارند و از آن نتایج حسنه حاصل شود و موجب نورانیت قلب و حیات باطن شود، «تعظیم» است. و آن موقوف به فهم عظمت و بزرگی و جلالت و کبریای آن است‏. [۲] همچنین «یکی از آداب مهمّه قرائت قرآن که انسان را به نتایج بسیار و استفادات بی‏شمار نائل کند، «تطبیق» است. و آن، چنان است که در هر آیه از آیات شریفه که تفکر می‌‏کند، مفاد آن را با حال خود منطبق کند، و نقصان خود را به ‏واسطه آن مرتفع کند و امراض خود را بدان شفا دهد.» [۳]
خواندن قرآن در حال نماز یا به عنوان جزء نماز و به قصد جزئیت است و یا بدون آن.

۱- قرائت قرآن در حال نماز بدون قصد جزئیت
در هر جای نماز، ذکر گفتن و دعا کردن و قرآن‏ خواندن‏ غیر از آنچه موجب سجده می‏‌شود اشکالی ندارد. و بنابر اقوی، هرگونه خطاب به غیر خداوند متعال، حتی در ضمن دعا، مثل این‌که بگوید: غَفَرَ اللَّهُ لَکَ (خدا تو را بیامرزد) و صَبّحَکَ اللَّهُ بِالْخَیر (خدا تو را به خوبی وارد صبح کند) در صورتی که قصد دعا برای او داشته باشد، نماز را باطل‏ می‏‌کند، تا چه رسد به این‌که با این جملات قصد تحیّت بنماید و همچنین است ابتدا نمودن به سلام (که نماز را باطل می‌‏کند). [۴] همچنین «اگر سلام‏‌کننده بچه ممیّز باشد، جواب سلام او واجب است و احتیاط (واجب) آن است که جواب سلام او به قصد قرآن‏ خواندن‏ نباشد (و به قصد جواب سلام باشد)، بلکه جایز نبودن آن قوی است.» [۵]

۲- قرائت قرآن در نماز به قصد جزئیت
در رکعت اول و دوم از نمازهای واجب، خواندن سوره حمد و یک سوره کامل بعد از آن واجب است و نمازگزار می‏‌تواند در بعضی از حالات، سوره را ترک نماید، بلکه گاهی در تنگی وقت و ترس و مانند این‏‌ها از موارد ناچاری ترک کردن سوره واجب است. و اگر سوره را عمداً مقدّم بر حمد نمود، باید نماز را از سر بگیرد و اگر سهواً مقدّم بدارد و قبل از رکوع یادش بیاید، اگر حمد را بعد از آن نخوانده باشد، باید حمد را بخواند و سپس سوره را اعاده نماید و اگر حمد را خوانده باشد باید فقط سوره را اعاده نماید. [۶] خواندن حمد، در نمازهای مستحبی - مانند نمازهای واجب - واجب است؛ یعنی خواندن آن، شرط صحّت در آن‏‌ها است. اما خواندن سوره در هیچ یک از نمازهای مستحبی، واجب نیست؛ اگر چه آن نماز - با عنوان عارضی مثل نذر و مانند آن - واجب شده باشد. البته نمازهای مستحبی که در کیفیت انجام آن‏‌ها، سوره‏‌های مخصوصی وارد شده است، باید جهت تحقّق این‌گونه نمازهای مستحبی، همان سوره‏‌ها خوانده شود، مگر آن‏‌که معلوم باشد که انجام آن‏‌ها با این سوره‌‏ها، شرط کمال آن نمازها است، نه آن‏‌که در اصل مشروعیّت و صحّت آن دخیل باشد. [۷]

بیشتر از یک سوره خواندن
خواندن بیشتر از یک سوره در یک رکعت از نماز واجب بنابر اقوی جایز، ولی مکروه است، بر خلاف نماز مستحبی که کراهت هم ندارد و احتیاط (مستحب) آن است که در نماز واجب خواندن بیش از یک سوره را ترک کند. [۸]

خواندن سوره‌های طولانی
خواندن سوره‌‏های طولانی در نماز واجب که باعث فوت وقت نماز می‌‏شود، جایز نیست و اگر عمداً این سوره‏‌ها را بخواند، نمازش باطل می‌‏شود با اشکالی که در مسأله هست. و اگر سهواً مشغول خواندن سوره‏‌های طولانی شود، در صورت وسعت وقت، باید به سوره‏‌های دیگر برگردد و اگر بعد از تمام شدن سوره طولانی، متوجّه شود و وقت هم گذشته باشد، باید نمازش را تمام کند. [۹]

خواندن سور عزائم
خواندن هیچ یک از سوره‏‌های عزائم (چهار سوره‏‌ای که سجده واجب دارند) در نماز واجب، جایز نیست، پس اگر از روی فراموشی شروع به خواندن یکی از آن‏‌ها نمود تا این‌که آیه سجده را هم خواند، یا آن‏‌که آیه سجده را در حالی که در نماز بود شنید، بنابر احتیاط باید در همان حال نماز با اشاره سجده نماید، سپس بعد از نماز هم سجده نماید، اگر چه اقوی آن است که می‏‌تواند به اشاره در نماز اکتفا نماید و می‏‌تواند به همان سوره (که خوانده) اکتفا نماید. [۱۰]

جزء سوره بودن بسم الله الرحمن الرحیم
بسم اللَّه الرحمن الرحیم جزء هر سوره است، بنا بر این باید با آن‏‌ها خوانده شود مگر سوره برائت (که بسم اللَّه ندارد). [۱۱]

یک سوره بودن بعضی از سوره‌ها
سوره فیل و ایلاف (با هم) یک سوره است و همچنین است سوره و الضّحی و أ لم نشرح (که با هم یک سوره می‌‏باشند) بنا بر این خواندن یکی از آن‏‌ها کفایت نمی‏‌کند، بلکه باید هر دو به ترتیب و با بسم اللَّه الرحمن الرحیم که بین آن‏‌ها است، خوانده شود. [۱۲]

۱۴۰۲/۰۶/۰۱ – محمد ساعدی

[۱] موسوعة الإمام الخمینی، ج۴۶، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)، ص: ۴۹۷.
[۲] موسوعة الإمام الخمینی، ج۴۸، آداب الصلوة ( آداب نماز )، ص: ۲۲۲، موسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی (قدس سره) - ایران - تهران، چاپ: ۳، ۱۴۳۴ ه.ق.
[۳] همان، ص: ۲۵۳.
[۴] موسوعة الإمام الخمینی، ج۲۲، تحریر الوسیلة، ج۱، ص:۱۹۴، کتاب الصلاة، القول فی مبطلات الصلاة، مسألة۱، موسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی (قدس سره) - ایران - تهران، چاپ: ۳، ۱۴۳۴ ه.ق.
[۵] همان، ص:۱۹۵، مسألة۴.
[۶] موسوعة الإمام الخمینی، ج۲۲، تحریر الوسیلة، ج۱، ص:۱۷۲، کتاب الصلاة، القول فی القرائة و الذکر، مسألة۱، موسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی (قدس سره) - ایران - تهران، چاپ: ۳، ۱۴۳۴ ه.ق.
[۷] همان، مسألة۲.
[۸] همان، ص:۱۷۳، مسألة۳.
[۹] همان، مسألة۴.
[۱۰] همان.
[۱۱] همان، مسألة۵.
[۱۲] همان، مسألة۶.