پرتال امام خمینی (س) / استفتائات
سؤال: زینت برای زن و مرد در موارد مختلف چه حکمی دارد؟
پاسخ کارشناس:
زینت در کلام وحی، آیات ۳۱ و ۳۲ سوره اعراف، از نعماتی که خالق متعال برای بندگانش پدید آورده، شمرده شده است؛ و در فقه اسلامی نیز همانند دیگر نعمات الهی در ابواب مختلف و به استناد ادله معتبر موضوع احکام تکلیفی قرار گرفته است. خدای سبحان در آیات ۳۱ و ۳۲ سوره اعراف می‌فرماید: یَا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ (۳۱) قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِیَ لِلَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا خَالِصَةً یَوْمَ الْقِیَامَةِ کَذَلِکَ نُفَصِّلُ الْآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ (۳۲) ای فرزندان آدم! زینت خود را در هنگام رفتن به هر مسجدی، با خود بردارید و (از نعمت‌های الهی) بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست نمی‌دارد. (ای پیامبر) بگو زیورهایی را که خدا برای بندگانش پدید آورده و (نیز) روزی‌های پاکیزه را چه کسی حرام گردانیده بگو این (نعمت‌ها) در زندگی دنیا برای کسانی است که ایمان آوردهاند و روز قیامت (نیز) خاص آنان میباشد این گونه آیات (خود) را برای گروهی که میدانند به روشنی بیان می‌کنیم. (سوره اعراف، آیه ۳۲)؛ از این روی، زینت همانند دیگر نعمات الهی در ابواب مختلف فقه، مستند به ادله معتبر، موضوع احکام تکلیفی قرار گرفته است.
استحباب زینت در نماز
برای زن در نماز آداب و مستحبات مخصوصی است: خود را با زیورآلات زینت دهد و خضاب بنماید و کلمات را آهسته بگوید و در موقع ایستادن، میان پاهایش را جمع کند و در حال قیام با دستهایش پستانهایش را به هم بچسباند و دستهایش را در حال رکوع روی رانهایش بگذارد و زانوهایش را به عقب نکشد و قبل از سجده رفتن بنشیند و در حال سجده خود را جمع نموده و به زمین نزدیک کند و شکم خود را بالا نگیرد و در هر حال هنگام نشستن چهار زانو بنشیند. [۱] و بر خطیب جمعه نیز «مستحب است که در زمستان و تابستان عمامه بگذارد و ردایی از برد یمنی یا عدنی بر دوش بگیرد و زینت کند و تمیزترین لباسش را بپوشد و عطر بزند و با آرامش و وقار باشد و وقتی بالای منبر رفت (به حاضرین) سلام کند و رو به مردم نماید و مردم هم رو به او باشند، و به چیزی مانند کمان یا عصا یا شمشیر تکیه کند و قبل از خطبه تا تمام شدن اذان مؤذّنها روی منبر بنشیند.» [۲]
تحقق نشوز با ترک نظافت و آرایش
نشوز در زوجه، خروج او از اطاعت شوهر است در اطاعتی که بر زن واجب میباشد، به این‌که خود را به تمکین او در نیاورد و چیزهایی را که تنفرآور است و با تمتع و لذت بردن از او سازگاری ندارد از خود برطرف نکند، بلکه ترک نظافت و آرایش خود با این‌که شوهر آنها را میخواهد از این قبیل است. و همچنین است خروج او از خانه او بدون اذن شوهر (اگر در عقد ازدواج شرط ننموده باشد) و غیر اینها. و در جایی که اطاعت از او واجب نیست ترک آن موجب تحقق نشوز نمیباشد؛ پس اگر زن از خدمات خانه و حوائج مرد که با تمتع بردن او ارتباط ندارد از قبیل جارو کردن یا خیاطی یا غذا پختن یا غیر اینها، حتی آب دادن و پهن کردن رختخواب، خودداری نماید نشوز تحقق پیدا نمیکند. [۳]
حرمت آشکار کردن زینت زن بر نامحرم
اگر در صورت (زن)، آرایش موجود باشد باید پوشانده شود و بر مرد اجنبی نیز نگاه کردن جایز نیست و همچنین در کفین اگر دارای زینت ولو مثل انگشتر باشد. [۴] پس اگر انگشتری در دست زن باشد «احتیاطاً انگشتر را مخفی سازد.» [۵] و زنی که ابرویش را برداشته باشد «اگر عرفاً زینت محسوب نشود و مفسدهای در بین نباشد پوشاندن واجب نیست.» [۶]
حرمت استفاده مردان از طلا
چهارم (از شرایط لباس نمازگزار): آنکه ساتر مردان - بلکه هرگونه لباس آنان - در نماز نباید از طلا باشد اگر چه از زیور آلات باشد (و لباس به آن گفته نشود)، مثل انگشتر و مانند آن، بلکه در غیر نماز هم برای آنها حرام است. [۷]
تزیین دندان مرد با طلا
محکم کردن دندانها با طلا، بلکه روکش نمودن آنها با طلا و یا از طلا دندان مصنوعی گذاشتن در نماز بلکه در غیر نماز هم اشکال ندارد. البته در مورد دندانهایی مثل ثنایا که پیدا هستند با داشتن قصد تزیین، خالی از اشکال نیست و بنابر احتیاط (واجب) باید از آن اجتناب شود. و همچنین قاب ساعت را از طلا قرار دادن و همراه داشتن آن در نماز اشکالی ندارد، ولی اگر زنجیر ساعت از طلا باشد و آن را به گردن و یا به لباس بیاویزد، نماز خواندن با آن مشکل است بر خلاف آنکه آویزان نباشد - اگر چه همراه نمازگزار در جیبش باشد - که اشکالی ندارد. [۸]
در حال احرام سرمه کشیدن به سیاهی که در آن زینت باشد
هفتم (از تروک احرام است): سرمه کشیدن به سیاهی که در آن زینت باشد هرچند قصد زینت را نکند. و باید احتیاط ترک نشود که از هر سرمهای که دارای زینت است اجتناب گردد و اگر دارای بوی خوش باشد اقوی آن است که حرام است. [۹] حرمت سرمه کشیدن اختصاص به زنها ندارد، پس بر مردان هم حرام میباشد. [۱۰]
انگشتر به دست کردن در حال احرام به جهت زینت
سیزدهم (از تروک احرام است): انگشتر به دست کردن به جهت زینت؛ پس اگر برای استحباب یا خاصیتی که در آن است باشد نه برای زینت، اشکالی در آن نیست. و احتیاط (واجب) آن است که حنا را برای زینت استعمال نکند، بلکه اگر در حنا زینت باشد احتیاط (واجب) ترک آن است اگر چه قصد زینت را نداشته باشد، بلکه در این دو صورت، حرمت، خالی از وجه نیست. و اگر قبل از احرام برای زینت یا غیر آن استعمال کرده باشد اشکالی در آن نیست و لو این‌که اثر آن در حال احرام باقی باشد. و در انگشتر به دست کردن و حنا بستن کفّاره نیست اگر چه فعل حرام انجام داده است. [۱۱]
زیور پوشیدن زن برای زینتدر حال احرام
چهاردهم (از تروک احرام است): پوشیدن زن زیور را برای زینت، پس اگر زینت باشد احتیاط (واجب) ترک آن است اگر چه قصد زینت ننماید، بلکه حرمت آن خالی از قوت نیست، ولی زیوری که قبل از احرام عادت به آن داشته است اشکال ندارد و بیرون آوردن آن واجب نیست، لیکن نشان دادن آن به مردان حتی شوهرش بر او حرام است و در پوشیدن زیورها کفّاره نیست اگر چه فعل حرام انجام داده است. [۱۲]
وجوب ترک زینت در عده وفات شوهر
در وفات شوهر، مادامیکه زن در عدّه است «حداد» بر او واجب است و منظور از حداد، ترک زینت در بدن به مثل کشیدن سرمه و زدن عطر و خضاب و سرخ کردن صورت و کشیدن خط و مانند اینها است، و در لباس به پوشیدن سرخ و زرد و زیور و مانند اینها میباشد. و خلاصه ترک هر چه که زینت حساب میشود که با آن خود را برای شوهر تزیین مینماید و به حسب عادت در وقتهای مناسب زینت مینماید مانند عیدها و عروسیها و مانند اینها. و این به حسب اشخاص و زمانها و شهرها مختلف میباشد، پس آنچه که در هر شهری برای زینت، معتاد و متعارف است ملاحظه میشود. البته تمیز کردن بدن و لباس و شانه کردن مو و گرفتن ناخنها و حمام رفتن و فرش عالی فرش کردن و سکونت در مسکنهای مزیّن و تزیین اولاد و خدمتکارانش، اشکالی ندارد. [۱۳] و «در وجوب حداد بین زن مسلمان و زن ذمّی فرقی نیست، چنان که ظاهراً بین زن دائمی و منقطعه فرقی نمیباشد؛ البته عدم وجوب حداد بر زنی که مدت تمتعش کوتاه باشد مانند یک روز و دو روز بعید نیست؛ و آیا بر صغیره و مجنونه واجب است یا نه دو قول است، که اشهر آنها وجوب آن است، به معنای این‌که بر ولیّ آنها واجب است، پس باید آنها را مادامیکه در عدّه هستند از تزیین دور کند و در آن تأمل است اگر چه احوط (وجوبی) است.» [۱۴]
فروش و استعمال ظروف طلا و نقره برای زینت
استعمال ظرفهای طلا و نقره در خوردن و آشامیدن و استفادههای دیگر مانند استعمال آنها در تطهیر از حدث و خبث و غیر اینها حرام است. ... و بنابر احتیاط (مستحب) قرار دادن آنها در رفها (طاقچهها) برای زینت از موارد استعمال حرام است؛ اگر چه حرام نبودن آن خالی از قرب نیست و احوط اولی آن است که مساجد و مشاهد مشرفه هم با آنها تزیین نشود. [۱۵] و فروش ظروف طلا و نقره برای زینت و نگهداشتن جایز است. [۱۶]
۱۴۰۲/۰۵/۲۰- محمد ساعدی
[۱] موسوعة الإمام الخمینی، ج۲۲، تحریر الوسیلة، ج۱، ص:۱۸۵، کتاب الصلاة، القول فی السجود، مسألة۱۰، موسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی (قدس سره) - ایران - تهران، چاپ: ۳، ۱۴۳۴ ه.ق.
[۲] همان، ص:۲۴۷، کتاب الصلاة، القول فی شرائط صلاةالجمعة، مسألة۱۴.
[۳] همان، ج۲، ص:۳۲۸، کتاب النکاح، القول فی النشوز.
[۴] موسوعة الإمام الخمینی، ج۳۹، استفتائات امام خمینی (س)، ج۸، ص۴۶۸، سؤال ۹۸۴۰، موسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی (قدس سره) - ایران - تهران، چاپ: ۳، ۱۴۳۴ ه.ق.
[۵] همان ص۵۷۳، سؤال ۱۰۱۰۲.
[۶] همان، ص۴۶۸، سؤال ۱۰۱۰۳.
[۷] موسوعة الإمام الخمینی، ج۲۲، تحریر الوسیلة، ج۱، ص:۱۵۲، کتاب الصلاة، المقدمة الثالثة، الرابع، موسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی (قدس سره) - ایران - تهران، چاپ: ۳، ۱۴۳۴ ه.ق.
[۸] همان، ص:۱۵۲، کتاب الصلاة، المقدمة الثالثة، الرابع، مسألة۱۴.
[۹] همان، ص:۴۴۵، کتاب الحج، القول فی تروک الاحرام، السابع.
[۱۰] همان، مسألة ۲۰.
[۱۱] همان، الثالث عشر.
[۱۲] همان، الرابع عشر.
[۱۳] موسوعة الإمام الخمینی، ج۲۳، تحریر الوسیلة، ج۲، ص:۳۶۴، کتاب الطلاق، القول فی عدة الوفاة، مسألة۴، موسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی (قدس سره) - ایران - تهران، چاپ: ۳، ۱۴۳۴ ه.ق.
[۱۴] همان، مسألة۶.
[۱۵] موسوعة الإمام الخمینی، ج۲۲، تحریر الوسیلة، ج۱، ص:۱۳۹، کتاب الطهارة، القول فی الاوانی،مسألة۲، موسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی (قدس سره) - ایران - تهران، چاپ: ۳، ۱۴۳۴ ه.ق.
[۱۶] همان، ص:۵۲۶، کتاب المکاسب و المتاجر، مسألة۸.