پرتال امام خمینی (س) / استفتائات
سؤال: در چه مواردی می‌توان هبه را پس گرفت؟
پاسخ کارشناس:
هبه، تملیک عینی است مجاناً و بدون عوض. و این همان هبه به معنای اعم است که شامل صدقه و سکنی و غیر آن میشود و اما معنای اصطلاحی خاص آن که در مقابل نظایر آن است، احتیاج به قیدهای خارجکننده دارد و مطلب سهل است. و گاهی از آن به «عطیّه» و «نحله» تعبیر میشود. و هبه، عقدی است که احتیاج دارد به ایجابی با هر لفظی که بر مقصود دلالت کند - مانند «هبه کردم (بخشیدم) به تو» یا «به ملک تو در آوردم» یا «این مال تو» و مانند اینها - و به قبول با چیزی که دلالت بر رضایت نماید. و عربی در آن معتبر نیست. و بنابر اقوی با معاطات - با تسلیم عین و تحویل گرفتن آن به عنوان هبه - واقع میشود. [۱]
حق رجوع در هبه
زمانی که هبه با قبض کردن، تمام شد، پس اگر برای صاحب رحم - پدر یا مادر یا فرزند یا ارحامی غیر از اینها - باشد، واهب در هبه حق رجوع ندارد. و اگر برای اجنبی باشد، مادامیکه عین باقی باشد حق رجوع در آن دارد، پس اگر همهاش یا بعضی از آن تلف شود به طوری که با وجود این تلف عرفاً عین همان عین نباشد، در آن رجوعی نمیباشد. و بنابر اقوی، شوهر و زوجه در حکم اجنبی میباشند و احتیاط (مستحب) آن است که در هبهشان به یکدیگر، رجوع نشود. و همچنین اگر متّهب، عوض آن را - و لو این‌که مختصر باشد - بدهد، رجوعی نیست؛ چه این‌که دادن عوض با شرط شدن عوض در هبه باشد و چه بدون شرط - به این‌که عقد مطلق باشد، لیکن متّهب به واهب چیزی برساند و به او عوض بدهد - فرقی نمی‌کند. و همچنین اگر واهب از هبهاش قصد تقرب به خداوند متعال را داشته باشد، رجوعی نیست. [۲]
رجوع از هبه با فروش آن
اگر واهب، عین موهوبه را بفروشد، پس اگر هبه لازم باشد - به این‌که برای صاحب رحم یا در مقابل عوض یا قصد از آن قربت باشد یا عین از این‌که همان عین باشد خارج شده باشد - بیع فضولی میشود، بنا بر این اگر متّهب اجازه بدهد صحیح است. و اگر هبه لازم نباشد ظاهراً بیع صحیح است و از واهب واقع میشود و این رجوع در هبه خواهد بود. و این در صورتی است که به هبهاش التفات داشته باشد وگرنه در این‌که بیع آن، رجوع قهری باشد تأمل و اشکال است، پس احتیاط ترک نشود. [۳]
۱۴۰۲/۰۵/۱۸ – محمد ساعدی
[۱] موسوعة الإمام الخمینی، ج۲۳، تحریر الوسیلة، ج۲، ص:۶۱، کتاب الهبة، موسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی (قدس سره) - ایران - تهران، چاپ: ۳، ۱۴۳۴ ه.ق.
[۲] همان، ص:۶۳، مسألة۸.
[۳] همان، ص:۶۵، مسألة۱۸.